مصلحت‌اندیشی و تقارن در شکل‌گیری برنامه پزشک خانواده و بیمه همگانی سلامت روستاییان در ایران

    این مقاله ترجمه و تکمیل مقاله‌ای است که پیشتر در مجله Health Policy and Planning به چاپ رسیده است .  مقدمه: گزارش سال 2008 سازمان جهانی بهداشت با تحلیل شواهد موجود طی چندین دهه، گسترش مراقبت‌های بهداشتی اولیه را به منظور پیشبرد سلامت شهروندان ، عدالت بیشتر و هزینه‌های کمتر توصیه نمود. الگوی مراقبت‌های بهداشتی اولیه در ایران، در مجموع یکی از بهترین شاخص‌های سلامت جمعیت در منطقه را در سه دهه اخیر به ارمغان آورده است. به رغم وجود شبکه مراقبت‌های بهداشتی اولیه گسترده در مناطق روستایی، مراقبت‌های سرپایی و استفاده شهروندان از بخش خصوصی و خدمات بیمارستانی در سال‌های اخیر رو به گسترش بود ه است . این الگو برای برآورده کردن نیازهای بهداشتی درمانی رو به رشد جمعیت، و هزینه‌های روزافزون آن ناکافی می‌نمود. به منظور پاسخگویی به مشکلات یادشده، برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع از خرداد ۱۳۸۴ و با استفاده از اعتبارات یک مدل بیمه اجتماعی موسوم به بیمه همگانی روستایی در کشورمان به اجرا در آمده است . این مقاله، پژوهشی نظام‌مند به منظور شناسایی عوامل تسهیل‌ گر و بازدارنده پیاده‌سازی برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در ایران می‌باشد.   روش کار: داده‌ها در بازه زمانی آبان ۱۳۸۵ تا خرداد ۱۳۸۶ از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته در سطوح کشوری (19 مورد)، استانی (9 مورد)، و محلی (43 مورد)، و تحلیل هدفمند مستندات جمع‌آوری گردید. رویکرد ساختاری برای تحلیل مصاحبه‌ها به کار گرفته شد. تحلیل مدارک مطابق چارچوب تشریحی متنی [1] انجام شد. داده‌ها بر مبنای چارچوب تفسیری مرکب از جریان‌های چندگانه و نظریه‌های شبکه‌ای تفسیر گردید.   یافته‌ها: بیمه روستایی فرصت مغتنمی در اختیار حامیان پزشک خانواده قرار داد تا برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع را در دستور کار سیاست‌گذاری کشوری قرار دهند. آن‌ها این دو خط مشی را ماهرانه تلفیق نمودند و پزشک خانواده را به عنوان تنها راه‌حل تحقق بیمه همگانی روستاییان معرفی کردند. با این وجود، شیوه اجرای این برنامه تلفیقی، مانع اصلی اجرای مطلوب برنامه پزشک خانواده بود.   نتیجه‌گیری: چارچوب تفسیری، مفاهیم خدمت‌رسانی به محرومین و افزایش عدالت در یک فرصت مغتنم را با سطح‌بندی خدمات سلامت در ایران پیوند می‌دهد. با این وجود، فرصت‌طلبی در اِعمال یک تغییر سیاست، اگر منجر به نادیده انگاشتن برنامه‌ریزی و تمهیدات لازم شود، می‌تواند توفیقات آتی آن سیاست را در دستیابی به اهدافش دچار آسیب نماید.     [1] Narrative contextual framework