مطالعه مقایسه ای مسکن بومی روستایی سیستانی و بلوچ از منظر‌ بازشناسی کالبدی با رویکرد انسان‌شناسی فرهنگی

از خصوصیات بارز معماری مسکونی بومی آن است که با محیط فرهنگی خود مطابقت داشته و بدون دخالت معماران، بر پایه سنت عامیانه­ای شکل گرفته که در بطن فرهنگ آن جامعه جریان دارد و به نوعی با نیازها، آرمان­ها و جهان­بینی­های مردمانی که در واقع سازندگان آن بنا نیز هستند، مرتبط است. تداوم سنت، تداوم معماری بومی را به‌همراه خواهد داشت، آن هم نه به‌صورت کلیشه­ای، بلکه به‌عنوان بازنمودی از یک فرهنگ که در محیطی زنده به‌وجود می­آید و رشد می­کند. انسان­شناسی فرهنگی، به‌عنوان یکی از زیرشاخه­های انسان­شناسی، نقش مؤلفه فرهنگ را در شکل­گیری محیط انسانی، اساسی­ترین مؤلفه دانسته و به سبب این نگرش ویژه، امروزه در زمینه مطالعات معماری مورد استفاده قرار می­گیرد. از طریق این علم می­توان به علل ظهور یک الگو در کالبد معماری و رابطه متقابل میان یک اثر با ویژگی‌های فرهنگی تشکیل دهنده­­اش، که در سنت عامیانه­‌ آن ریشه دارد، دست یافت‌. ازآنجا که گستره سیستان و بلوچستان، به‌دلیل تنوع قومی و بکر بودن مناطق روستایی، عرصه­ای مناسب برای دسته­بندی معماری مسکونی با ویژگی‌های بومی است،‌ بنابراین پژوهش حاضر، این عرصه را مورد مطالعه قرار داده و بر آن است که چگونگی و چرایی تفاوت­ها و شباهت‌های پدید آمده را از طریق علم انسان‌شناسی فرهنگی و توجه به جایگاه سنت عامیانه اقوام بلوچ و سیستانی مورد تحلیل قرار دهد. در این راستا با بررسی نظریات پایه در حوزه انسان­شناسی فرهنگی و جایگاه فرهنگ و سنت در میان دو قوم بلوچ و سیستانی، به میزان ارتباط آن با کالبد معماری مسکونی بومی از طریق مشاهده و مطالعه میدانی چند نمونه از مصادیق آن در حوزه سیستان و بلوچستان پرداخته می‌شود. هرچند نمی­توان عوامل محیطی را نادیده گرفت اما نتایج پژوهش بیانگر اهمیت نقش فرهنگ در بازشناسی کالبد معماری مسکونی بومی این مناطق است، از اینرو می‌توان اذعان داشت تداوم سنت عامیانه که در قالب رفتارهای روزانه و مبتنی بر کنش­های متقابل انسان و محیط و انسان و انسان(ها) شکل گرفته است، موجبات تداوم مسکن با ویژگی‌های بومی در مناطق روستایی می­گردد.