مقدمـه ای بـر تبیین جایـگاه مفهـوم «اثربخشـی» در «مدل ذهنـی» رایج در ایـران، در راسـتای بررسـی علـل کم توجهی بـه اثربخشـی پژوهش هـای فزایندۀ کشـور

طی دهه‌های اخیر، دست‌اندرکاران نظام پژوهشی ایران، بدون توجه جدی به میزان اثرگذاری فعالیت‌های خود، کمیت پژوهش‌های کشور را به شکل چشمگیری افزایش داده‌ و در نتیجه، جایگاه کشور را در جهان از لحاظ تعداد برون‌دادهای علمی 70 رتبه بهبود بخشیده‌اند. مکتب نهادگرایی، در راستای بررسی ریشه‌ای‌ترین علل کم‌توجهی به اثربخشی پژوهش‌ها در ایران، مطالعه را به کنکاش در «مدل ذهنی» سوق می‌دهد. از آنجا که محوریت یافتن و تعیین‌کننده شدنِ مفهوم «اثربخشی»، در مدل ذهنی بشرِ غربی، صرفاً پس از بروز برخی تغییرات بنیادین در نگرش آنها حاصل شده، در پژوهش حاضر به مقایسۀ جایگاه هر یک از این الزامات انتزاعیِ  مفهوم اثربخشی در مدل‌های ذهنی رایج در ایران و غرب جدید پرداخته شده است. روش مطالعه توصیفی ـ تحلیلی بوده که طی آن از نکاتی که صاحب‌نظرانِ شناخته‌شده، در مقایسۀ جنبه‌هایی از نگرش ایرانیان و غرب جدید، مطرح نموده‌اند و توصیف‌هایی که سفرنامه‌نویسان خارجی از نگرش رایج در ایران ارائه داده‌اند به عنوان منابع اصلی و از شعر و ادبیات فارسی به عنوان یک منبع فرعی استفاده شده است. یافته‌ها حاکی از آن بود که پیش‌نیازهای انتزاعی لازم برای محوریت‌یافتن مفهوم اثربخشی، در مدل‌های ذهنی رایج در ایران و غرب جدید، وضعیت بسیار متفاوتی داشته و حضور نمایان ویژگی‌هایی چون «تقدیرگرایی»، «به چالش کشیدن رابطۀ علیت»، «ضد ارزش بودن تصرف در عالم» و ماورائی بودن «اثرپذیر»، «اثرگذار» و «ماهیت آثار» موجب شده مدل ذهنی رایج در ایران برای «محوریت یافتن و تعیین‌کننده شدن مفهوم اثربخشی» از ظرفیت اندکی برخوردار باشد.