نشانه‌های سبکی و ژانری در چند حماسۀ مذهبی با تکیه بر کنایه

وحدتی که در تفکّر و بینش و بیان احساسات و ادراکات شاعری متجلّی است، تعیین‌کنندۀ سبک شعری اوست. سبک تنها عوامل لفظی را در بر‌نمی‌گیرد؛ بلکه محصول عوامل متعدّدی است که در تأثیرگذاری کلام بر مخاطب نقش عمده‌ای دارد. یکی از این موارد، ارتباط لفظ با معنی است. نوع واژه‌ها و صنایع به کار رفته در شعر، باید با موضوع و نوع ادبی آن متناسب باشد. در این مقاله، با فرض اینکه الفاظ به‌کاررفته در تصاویر بلاغی شعر حماسی، به مقتضای حال و مقام و به تناسب معنی انتخاب شده‌اند، پس از بحث درباره یکی از نشانه‌های سبکی و ژانری، یعنی ارتباط لفظ با معنی، کنایاتموجود در حماسه‌های مذهبی تازیان‌نامه (خلاصۀ خاوران‌نامۀ ابن حسام خوسفی)، حملۀ حیدری راجی کرمانی، کلیات حملۀ حیدری محمّد رفیع مشهدی و علی‌نامۀ خواجه­ربیع، مورد تفحّص و بررسی قرار گرفته است. بیشتر کنایات با عنصر خیال مبالغه و خلاف‌آمد عادات - که جوهر و ذات حماسه است -همراه بوده، با اصطلاحات حماسی بیان شده‌اند.برخی از این کنایات که مضامین مربوط به ابزار و آلات جنگی و قید حالت و تضاد را در برمی‌گیرند، شکل حماسی پیدا کرده‌اند؛ ولی برخی دیگر، از جمله تصاویر مربوط به طلوع و غروب خورشید، به دلیل تصاویر حماسی‌شان، به حماسی‌تر شدن کنایات افزوده‌اند. این کنایات، افزون بر اینکه منعکس‌کنندۀ اندیشۀ شاعر و آداب و رسوم حاکم بر جامعه است، با فضای شعر حماسی نیز مطابقت دارند.