نقد و بررسی مقاله عصمت از دایرة‌المعارف قرآن لایدن بر اساس آراء و مبانی شیعه

اهتمام نوشتار حاضر، بررسی انتقادی مقالة «عصمت» (Impeccability)، اثر پال ای واکر، مورخ و مدرس دانشگاه‌های آمریکا و کاناداست که آن را در دایرة‌المعارف قرآن لایدن به طبع رسانده است.  حاصل این دیدگاه او درخصوص خاستگاه، ابعاد و ماهیت عصت را می‌توان چنین خلاصه کرد: عصمت، یعنی مصونیت از گناه و خطا؛  هرچند که این اصطلاح و این مفهوم، این‌گونه در قرآن به‌کار نرفته است اما بر پایة دیدگاه اکثریت متکلمان اندیشة معصومیت، اندیشه‌ای قطعی است . در قرآن و احادیث، کم‌وبیش به گناه پیامبران تصریح شده است و مسلمانان متقدم نیز آن را کم و بیش تصدیق کرده‌اند، بعدها شیعیان درپی ادعای قدرت مطلقة امامانشان، اندیشة عصمت را به‌وجود آوردند و اندک‌اندک آن را به پیامبران نیز تسری دادند. حتی یکی از متألهان شیعه (هشام‌بن‌حکم) مدعی بود که عصمت امام، ضروری‌تر از عصمت پیامبر است. برخی از پیامبران، دست‌کم پیش از بعثت مرتکب گناه شده‌اند. گناه یعنی نافرمانی به‌قصد مخالفت با قوانین خدا؛ اما مخالفتی که از سر غفلت و خطا صورت گیرد، گناه نیست و این بهترین تأویل دربارة آیاتی است که به گناه انبیا تصریح می‌کند. عصمت به‌معنای قادر نبودن بر گناه نیست، بلکه لطف و عطیه‌ای است از جانب خداوند که پیش از انجام گناه و حتی پس از آن به پیامبر می‌رسد. در این نوشتار، باتوجه به مدعیات یادشده، این نتایج به‌دست آمده است که هرچند واژة عصمت در مفهوم کلامی خود در قرآن به‌کار نرفته است اما قرآن با واژه‌های دیگری برعصمت انبیا تصریح دارد. شیعه مبدع عصمت نیست و نسبت دادن این عقیده به متکلم شیعی، هشام‌بن‌حکم که وی عصمت امام را در مقایسه با عصمت پیامبر ضروری‌تر می‌داند، بی‌اساس است. در مفهوم گناه، قید عمد یا سهو لحاظ نشده است. پس بهترین راه برای تأویل آیاتی که به‌ظاهر موهم عدم عصمت است، توجه به درجات گناه است، نه نظریة سهو  پیامبر که از دیدگاه شیعه مردود است. هر‌چند عصمت، امری اختیاری و لطفی از جانب خداست، اما اسبابی چون علم به فساد گناه و ارادة قوی پیامبر است که انگیزة ارتکاب به گناه را در وی از ‌بین می‌برد، نه آن‌که بعد از تصمیم به گناه، این لطف، پیامبر را دریابد.