گاه‎نگاری آثار روایی صادق هدایت بر پایه‎ی «تاریخ تحولات بشر»

علاقه‌ی صادق هدایت به درنگ در تاریخ و فرهنگ بشری در بسیاری از گفته‌ها و نوشته‌های او بازتاب یافته است. از همین رو در بیشتر آثارش به‌گونه‌ای آشکار یا پنهان، سایه‌ای از تاریخ زندگانی انسان را می‌توان یافت. در مقاله‌ی پیش رو نشانه‌های تاریخی در یک اثر بررسی نشده، بلکه برای نخستین بار، نشانه‌های یک مسیر ممتد از مراحل گوناگون حیات بشری در شانزده اثر هدایت بازشناسی شده است. بر پایه‌ی این واکاوی، «افسانه آفرینش»، «پدران آدم»، «نمک ترکی»، «تاریک‎خانه»، «بوف ‎کور»، «آفرینگان»، «آتش‎پرست»، «تخت ابونصر»، «پروین دختر ساسانی»، «آخرین لبخند»، «مازیار»، «سایه مغول»، «توپ‎مرواری»، «حاجی آقا»، «فردا» و «س.گ.ل.ل» بررسی شده که هر یک به بخشی از مراحل پیش‌گفته اشاره دارند؛ و در مجموع خط ممتدی را از ابتدای تاریخ بشر تا انتهای آن ترسیم می-کنند. اگر چنین انگاره‌ای پذیرفته شود، بر پایه‌ی آن می‎توان از نظمی تسلسل‌یافته در آثار داستانی صادق هدایت سخن گفت که روی‎کردی تاریخ‎مدار را دنبال می‎کند.