زهره زرشناس
استاد گروه زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
[ 1 ] - پیامدهای فرهنگی و اجتماعی فتح اصفهان به دست اعراب
فتح ایران به دست اعراب مسلمان یکی از رخدادهای عظیم تاریخی به شمار می‌آید که پیامدهای گسترده‌ای به دنبال داشت. علاوه بر تحولاتی که در کل ایران به‌طور یکپارچه رخ نمود دگرگونی‌هایی هم در سطوح محلی و منطقه‌ای پدید آمد. پژوهش حاضر به چگونگی فتح اصفهان به دست اعراب مسلمان و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن بر پایۀ نوشته‌های تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان مسلمان در سده‌های نخست هجری اختصاص دارد. تلاش ما بر آ...
[ 2 ] - ایزد رشن و جایگاه او در دین زرتشتی
در پژوهش حاضر به بررسی زبانشناختی و کارکردی ایزد رشن در دین زرتشتی پرداخته شده است. رشن یا رشنو یکی از ایزدان زرتشتی است که در متون فارسی میانه نقش برجسته‌ای به عنوان یکی از سه ایزد داوری روان بر عهده دارد. رشنو در نوشته‌های پارسی میانه به صورت «رشن» با صفت «راست» آمده است. در این مقاله ابتدا اشتقاق ریشه‌شناختی رشنو مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه به کارکردهای گوناگون این ایزد و سایر ایزدان هم...
[ 3 ] - پیشینۀ نمایش در ایران باستان
ایران و هند تمدن‌هایی کهن با ریشه‌های عمیق و مشترک‌اند، که بیشک حضور و گستردگی آیین‌ها در این دو تمدن نقش مهمی ایفا میکند. دربارۀ پیدایش خاستگاه نمایش در ایران پیش از اسلام تا کنون بحث‌ها و نظریات مختلفی بیان شده است. در میان نظریات مختلف در این باب، دیدگاه خاستگاه آیینی اساس نظرگاه ما را در این بحث تشکیل خواهد داد. در این پژوهش، ابتدا به‌اختصار، نظر این گروه از پژوهندگان بیان می‌شود. آن‌گاه ...
[ 4 ] - جلوه‌‌های بلاغت در دو سرود منسوب به مانی
مانی از پدر و مادری ایرانی در بابِل، که از استان‌‌های حکومت اشکانی بود، زاده شد. به گواهی تاریخ، ایرانیان مردمانی بلیغ بوده‌‌اند و بین‌‌النهرین محل تلاقی عقاید، افکار، و اساطیر گوناگون محسوب می‌‌شد. تبار ایرانی و پرورش در بابل زمینه‌‌های رشد و تعالی اندیشه و هنر را در مانی مهیا ساخت. بیشک جنبه‌‌ای از بلاغت ایرانیِ پیش از اسلام در اشعار او تجلی یافته بود که نمونه‌‌های بازمانده به زبان فارسی می...
[ 5 ] - پژوهشی پیرامون ریشه‌شناسی واژة سغدی ršt’wc’r
زبان سغدی از زبانهای ایرانی میانة شرقی است که از سدة نخست تا سدۀ سیزدهم میلادی رواج داشته است. این زبان به سبب نفوذ زبان پهلوی و نیز بر اثر نفوذ زبان ترکی به‌تدریج از رونق افتاد و زوال آن با گسترش زبان فارسی و، علاوه بر آن، با نفوذ زبان عربی، از دیگر سوی، شتاب بیش‌تری گرفت. به هر روی، واژه‌هایی از زبان سغدی به زبان فارسی راه یافت و در قالب وام‌واژه به حیات خود ادامه داد. در این پژوهش، واژۀ س...
[ 6 ] - وام‌واژة خدیو در شاهنامة فردوسی
واژة خدیو، از وام‌واژه‌های ایرانی شرقی، در زبان فارسی، با دو معنای «شاه، سرور» و «خداوند، خدای بزرگ و یکتا» آمده است. واژة خدیو همانند واژههای معادل آن در دیگر زبانهای ایرانی از واژة یونانی /auto-krator/ aύτokράτωρ به معنای «خود توانا، خود نیرومند» گرته‌برداری شده است. این واژة یونانی و شکل‌های گرته‌برداری شدة آن در زبانهای ایرانی به حوزة مباحث سیاسی مربوط و به معنای «سرور و شاه» بوده است. ب...
[ 7 ] - بررسی موضوعی پرسش و پاسخ در متن سوترۀ علت و معلول کردار
حجم گستردۀ متون سُغدی ـ بودایی حاکی از فعالیت های دامنه دار و جدی مترجمان بودایی مذهب در صومعه های آسیای مرکزی است. هدف از این مقاله، بررسی موضوعی پرسش و پاسخ‌های مطرح شده در متن سُغدی ـ بودایی سوترۀ علت و معلول کردار می باشد؛ به همین جهت، پرسش های مطرح شده توسط آننده (یکی از شاگردان بودا) از شخص بودا از متن سوتره (با حرف‌نویسی مکنزی) انتخاب شده است. این بندها برای ارائۀ ترجمۀ فارسی بهتر،...
[ 8 ] - برخی بازتاب های هندواروپایی -sel* و صورت های گسترنددارش در ایرانی
تلاش‌های زبان‌شناسان برای ریشه‌یابی واژههای زبانهای ایرانی پیشینه‌ای طولانی در ایران و کشورهای دیگر، به‌ویژه کشورهای اروپایی، دارد و پیش‌رفت‌های اخیر در باب مطالعات تاریخی و تطبیقی زبان نیز به دقت بیش‌تر در این زمینه و پیش نهادن نظرهای تازه در کنار بازنگری نظرهای پیشینیان منجر شده‌است. در این پژوهش، سعی شده که با بهره‌گیری از روش‌های مطالعات تطبیقی زبانهای هندواروپایی و تلفیق آنها با دانسته...
[ 9 ] - بررسی آرایش سازه‌های متن سغدی داستان دو مار
داستان دو مار متنی به زبان سغدی است که تمثیلی دربارۀ باورهای مانوی را نقل میکند. این متن به علّت داشتن ساختار زبانی سالم در میان متون سغدی مانوی، برای بررسی ردهشناختیِ آرایش سازه مناسب تشخیص داده شد. ردهشناسیِ آرایش سازهها، زبانها را بر مبنای ترتیب و نحوۀ قرارگرفتن سازهها کنار هم در جمله بررسی، مطالعه و دستهبندی میکند. چارچوب نظری برگزیده برای تحلیل آرایش سازهها این متن، نظری...
[ 10 ] - ساختمان فعل در گونۀ زبانی براهوییِ رودبار جنوب
براهویی، زبانی غیر ایرانی و از شاخۀ شمالی خانوادۀ زبانهای دراویدی است که محل اصلی رواج آن، کشور پاکستان است اما در ایران نیز گویشورانی دارد. امروزه اغلب گویشوران براهویی در ایران در منطقۀ سیستان و بلوچستان زندگی میکنند اما گروهی اقلیت با جمعیت کمتر از هزار نفر در جنوب کرمان زندگی میکنند. بخشی از این گروه اقلیت، در روستای تُممِیری شهرستان رودبارجنوب ساکن اند و علاوه بر براهویی، به زبان فارس...
نویسندگان همکار