مصطفی همدانی
محقق و نویسنده
[ 1 ] - ارزیابی «نقل به معنا» و «تصحیف» در الجامع الصغیر
الجامع الصغیر، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی موارد تصحیف و نیز میزان روشمندی کتاب مذکور در «نقل به معنا»ی روایات پرداخته است. پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمّی و بر اساس نمونهای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده، نگاشته شده است. نتایج نشان داده است که با خطای پنج درصد می‌توان گفت سیوطی 49% از روایات الج...
[ 2 ] - کاربرد روشهای اصول استنباط در معنا‌کاوی از الفاظ کتاب و سنت در عرفان و اخلاق مأثور
این تحقیق با هدف گسترش کارکرد قواعد علم اصول استنباط به حوزه‌های عرفان و اخلاق اسلامی، به تجزیه و تحلیل روش استنباطی کتاب سر الاسراء، نوشته آیة الله علی سعادت‌پرور; پرداخته است. روش این تحقیق، تحلیلِ مستندشناختی کتاب «سر الاسراء» است. ارائه الگویی عملی از تفقّه روش‌مند در استنباط آموزه‌های عرفانی و اخلاقی از منابع مأثور، بر اساس قواعد دانش اصول، اولین دستاورد این تحقیق است. کشف شیوه‌ها‌ی خاص مؤلف...
[ 3 ] - نقد اندیشۀ رجالی ارسال روایات بیواسطۀ حَریز از امام صادق (ع)
حریز بن عبدالله سجستانی در سند 1320 روایت حضور دارد و طبق ظاهر جوامع روایی، حدود 200 روایت از این تعداد که بیشتر آنها مصدر فتاوای فقهی است را بیواسطه از امام صادق (ع) نقل کرده است. در همین حال کشی و نجاشی از یونس بن عبدالرحمن روایت کردهاند که حریز جز یک یا دو روایت از امام صادق (ع) نشنیده است. این گزارش سبب شده است برخی فقیهان نامدار و بسیاری از رجالیان متأخر از ظهور روایات بیواسطۀ ایشان در ...
[ 4 ] - مطالعه تحلیلی - تطبیقی جایگاه قرآن کریم در اخلاق مأثور
این نوشتار به تحلیل محتوای تطبیقی کتاب‌های «جامع‌السعادات» تألیف علامه نراقی، «سر الاسراء فی شرح حدیث المعراج» تألیف مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور و کتاب «اخلاق در قرآن» تألیف آیت‌الله مصباح یزدی از نظر میزان استفاده هر یک از این سه کتاب از آیات قرآن کریم در تحلیل‌های اخلاقی اختصاص دارد تا ضمن معرفی عملی کارکردهای تحلیل محتوا ...
[ 5 ] - الگوی ارتباطی «سلامْ‌آغاز» در ارتباط میانفرهنگی با غیرمسلمانان از منظر فقهی با تأکید بر فقه‌القرآن
قرن حاضر که به عصر ارتباطات و تعامل بیشتر میان فرهنگ‌های جهانی معروف شده، با نظریه‌ای به‌نام «جنگ تمدن‌ها» روبه‌رو شده است. در مقابل، اسلام بر سلم و دوستی و هم‌گرایی و تعامل سازندۀ فرهنگ‌ها و در کنار آن، دعوت دیگر فرهنگ‌ها به معارف خود تأکید کرده است. با توجه به اینکه راهبرد اسلامی در آغاز ارتباطات، «ارتباط سلامْ‌آغاز» است، پرسش این است که حکم فقهی سلام کردن بر غیرمسلمان چیست؟ مشهور فقیهان شیعه ...
[ 6 ] - بررسی فقهی فراگیری احکام مورد نیاز در کودکان مراهق
فراگیری احکام فقهی مورد‌ِنیاز پیش از ابتلا به آن بر مکلفان واجب است. در این میان، با توجه به ثبت دقیق ساعت تولد در زمان معاصر، پرسش مهمی پیش می‌آید: آیا کودکان مراهقی که دقایقی پیش از غروب به سن تکلیف می‌رسند و در آن وقت فرصت آموختن احکام طهارت و نماز را ندارند نیز واجب است پیش از بلوغ این احکام را بیاموزند؟ درصورت وجوب، چگونه می‌توان تعارض این وجوب با روایت «رفع القلم» و نیز با اجماع فقدان حکم ...
[ 7 ] - شمول ادله حرمت دروغ نسبت به خانواده و بستگان و حکم وعده دروغ به همسر
دروغ همواره نکوهیده بوده و پیش از ادیان، عقل و وجدان آن را زشت شمرده است، اما برخی دروغ‌ها به جهت غلبه فضیلت عارض بر آنها در روایات استثنا شده‌اند. یکی از این مستثنیات، دروغ‌گفتن به همسر و در تعبیر دیگر به اهل است. پژوهۀ فرارو با روش تحلیلی ـ اسنادی به مطالعۀ فقهی این مسئله پرداخته و آن را در شش بُعد کاویده است. نتیجۀ تحقیق در این شش ساحت نشان داده است تنها قدر متیقن از ادله یعنی وعدۀ دروغ شوهر ...
[ 8 ] - تبیین دیدگاههای انتقادی امام خمینی در استفاده از روش فلسفی در علم اصول
رشد هر دانش از جمله علم اصول که از مهم‌ترین ابزارهای استنباط محسوب میشود، علاوه بر نوآوری نیازمند نقد و اصلاح مداوم آن دانش است و نوآوری و نقد علم نیز تنها با حرکت بر اساس مبانی روش‌شناختی آن علم میسر است. یکی از معضلات علم اصول در دو قرن اخیر، خلط روش تحقیق در فلسفه به‌عنوان یک علم حقیقی با روش تحقیق در علم اصول به‌عنوان علمی اعتباری است. حضرت امام خمینی از اصولیانی است که با تمام توان به نقد...
[ 9 ] - قواعد عامّ در فهم آیات و روایات عرفانی و اخلاقی از منظر کتاب سِرُّالإسراء
سِرُّالإسراء تألیف استاد عرفان و اخلاق معاصر، مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور; است که با روشهای اجتهادی به استنباط معارف عرفانی و آموزه‌های اخلاقی از کتاب و سنت پرداخته است. این تحقیق، به تدوین قوانین عامی می‌پردازد که در پسْ‌زمینۀ روش مؤلف کتاب سِرُّالإسراء برای فهم آیات و روایات عرفانی و اخلاقی و یا در صدور توصیه‌های تربیتی بر اساس کتاب و سنت به کار رفته است. این قواعد، هم‌وزن قواعد فقهی در دانش فقه و ...
[ 10 ] - نقد کتاب ارتباطشناسی
کتاب ارتباطشناسی تألیف جناب آقای دکتر محسنیانراد از کتاب‌های مغتنم است که مشتمل بر اهم نظریات علم ارتباطات، تعریفی نو از ارتباط و نیز تبیین مدلی جدید از ایشان در این علم است. این کتاب ارزشمند، سال‌هاست در دانشگاه‌های کشور مورد استفاده استادان و دانشجویان و منبع آزمون‌های تحصیلات تکمیلی در رشته ارتباطات است؛ اما نقایص صوری، ساختاری و محتوایی متعددی در آن وجود دارد که این نوشتار با هدف...
[ 11 ] - نقد کتاب فلسفة روش تحقیق در علوم انسانی
فلسفة روش تحقیق به عنوان یک مقولة بنیادی در دهههای اخیر مورد اقبال پژوهشگران قرار گرفته است؛ اما متأسفانه سهم متون دانشگاهی ما در این حوزة نوپدید، بسیار ناچیز است.کتاب فلسفة روش تحقیق در علوم انسانی تألیف دکتر ایمان از کتاب‌های مغتنم در این حوزه و دارای امتیازات زیاد و ابتکارات متعدد است؛ اما برخی نقایص صوری، ساختاری و محتوایی در آن وجود دارد که این نوشتار با هدف اصلاح این موارد سامان...
[ 12 ] - ادله ی علم اصول از منظر امام خمینی(روشهای کلی اجتهاد در علم اصول)
علم اصول، دانش مطالعه ادلهی فقه است و قوانین استنباط در فقه را ارائه میدهد؛ اما پرسشی مهم دربارهی روششناسی دانش اصول وجود دارد که: ادلهی خود علم اصول چیست و علم اصول خود بر اساس چه قواعدی استدلال میکند؟ پاسخ به این پرسش، مبانی تولید و توسعه و پالایش و نقد و ارزیابی در دانش اصول را تبیین میکند و بر اساس این ضرورت، پژوههی فرارو به استقرا در آثار و آراء اصولی حضرت امام خمینی پرداخته است تا...
[ 13 ] - کیفر اخروی کودک مراهق در تجاوز به حقوق و اموال دیگران
در تاریخ فقه شیعه، همواره این انگاره وجود داشته است که کودکان در هر حال دارای تکلیف نیستند و کیفر اخروی ندارند. این اندیشۀ غالب، مشتمل بر رهاورد آزادانگاری برای کودکان مراهق است که پیامدهای تربیتی و اجتماعی ناگواری دارد. رویکرد یادشده در سدۀ اخیر توسط محقق نایینی به چالش کشیده شده است. ایشان بر این باور بودند که کودکان ممیز، در احکام عقل مستقل دارای کیفر اخروی هستند. این نظریه به‌دلیل معارضه با...
[ 14 ] - تقطیع حدیث (ارزیابی تقطیع در الجامع الصغیر)
الجامعالصغیر سیوطی، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش معجمنگاری الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی میزان روشمندی کتاب مذکور در تقطیع روایات پرداخته است.پژوهش حاضر، با روش تحلیل محتوای کمّی و بر اساس نمونهای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده، به بررسی 400 روایت از روایات این کتاب پرداخته و طبق قوانین علم احتمال، نتایج آن را با خطای پنج درصد به کل ...
[ 15 ] - بررسی و نقد کتاب «روششناسی تحقیقات کیفی»
روش تحقیق از دروس بنیادی در همۀ رشتههای علمی است. در این میان، روشهای کیفی تحقیق در دهههای اخیر رشد چشمگیری یافته و مورد اقبال بیشتری قرار گرفته‌‌اند؛ اما متاسفانه سهم متون دانشگاهی ما در این حوزۀ نوپدید، بسیار ناچیز است. کتاب «روششناسی تحقیقات کیفی» تالیف جناب آقای دکتر ایمان، در این راستا نگاشته شده و توانسته است بسیاری از مباحث مربوط به این روش‌‌ها را تدوین کند؛ اما متاسفانه نقایص صو...
[ 16 ] - فراگرد ارتباط شیطان و انسان از منظر قرآن کریم
ارتباط انسان و شیطان، از آغاز خلقت هر فرد تا پایان عمر وی برقرار است و درک درست این ارتباط، آثار تربیتی و انسانساز بسیار مهمی بر ارتباط درونفردی (ارتباط انسان با خود، با خدا و جهان غیب) و نیز بر ارتباطات میانفردی و در ساحتهای فردی، خانوادگی و اجتماعی برجا میگذارد. قرآن کریم نیز در همین راستا همواره سعی کرده است شناخت انسان را نسبت به شیطان و ارتباط با او بیفزاید. پژوهش فرارو، با هدف تبیین ...
[ 17 ] - ارزیابی صحت ارجاعات سیوطی به راویان و مصادر پیشین در «الجامع الصغیر»
الجامعالصغیر سیوطی، یکی از جوامع روایی معروف اهل سنت است که با روش الفبایی (بر حسب ابتدای روایات) تدوین شده است. این تحقیق به بررسی میزان صحت استنادات کتاب مذکور به راویان و مصادر روایی پیشین که سیوطی از آنها نقل کرده (و در نگاه اول به نظر می‌رسد ارجاعات وی همگی دقیق هستند) پرداخته است.پژوهش حاضر، با روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوای کمّی و بر اساس نمونهای که به روش سیستماتیک و طبقاتی تهیه شده اس...
[ 18 ] - اهداف و مراحل تربیت عرفانی از دیدگاه آیت‌اﷲ سعادت‌پرور
تربیت دینی و اخلاقی از رهیافت‌هایی هستند که در فلسفه تعلیم و تربیت معاصر کم و بیش دارای جایگاهی مشخص هستند اما تربیت عرفانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار، کشف اهداف و مراحل تربیت عرفانی براساس نظریات تربیتی عارف واصل، مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور در تألیفات عرفانی ایشان را عهده‌دار شده و در این راستا از شیوۀ توصیفی−تحلیلی، بهره میبرد و بیست و چهار جلد کتاب عرفانی و تربیتی ایشان را مور...
[ 19 ] - نقد سازۀ معناشناختی «مدل ارتباطی منبع معنا» از منظر حکمت متعالیه
مدل منبع معنا که توسط جناب آقای دکتر محسنیانراد در حوزۀ ارتباطشناسی تولید شده است، سالها است که مورد استفادۀ استادان و دانشجویان و نیز مبنای نظری برخی پایاننامههای تحصیلات تکمیلی است. سازۀ معناشناختی این مدل دربارۀ «چیستی معنا» و «کجایی معنا»، از منظر حکمت متعالیه دچار اشکال فلسفی است. این نوشتار با رویکرد حکمت متعالیه و با نگاهی ضمنی به یافتههای نوین علوم شناختی، به نقد این سازه به‌عنوان...
[ 20 ] - نقد حکم فقهی لیلۀ‌الدفن (نماز وحشت) در اندیشۀ فقیهان متأخرالمتأخر و معاصر
انسان که با صدایی پرطنین هراسان میشود، در آغازین مواجهۀ خود با جهان آخرت که در روایات از آن با شب اول قبر تعبیر شده است، ناگهان به هزاران پدیدة ناآشنا برمی‌خورد. پیامبر اسلام (ص) با توصیۀ بازماندگان به صدقه از طرف میّت، برای این مرحلة پرهراس از حیات بشر چاره‌جویی کرده و برای بازماندگان نادار هم نمازی معروف به «نماز وحشت» جایگزین فرموده است. اصل این مسئله در فقه متقدمان و متأخران وجود ندارد و در...
[ 21 ] - تولید علم انسانی قرآنی بدون التزام به قواعد تفسیر (نقد کتاب «همشناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میانفرهنگی» در ابعاد صوری، ساختاری، تفسیری و ارتباطشناختی)
این جستار با دغدغة روشمندی در استنباط از نصوص دینی بالاخص قرآن کریم در فرآیند تولید علوم انسانی اسلامی، و تاکید بر احتیاط تمام در استفاده از اندیشههای علوم انسانی رایج در تفسیر آیات و روایات خصوصاً دقت در عقبة معرفتی گزارههای برآمده از متون علوم انسانی، به نقد کتاب «همشناسی فرهنگی؛ الگوی قرآنی ارتباطات میانفرهنگی» از حیث محتوایی (تفسیری و ارتباطشناختی) پرداخته است. کتاب یا...
[ 22 ] - نقد تسری انگاره فقهی «تسامح در ادله سنن» به ارزیابی سند روایات اخلاقی
بسیاری از فقیهان شیعه و سنی با استناد به روایات معروف به احادیث «من بلغ» از مناقشات جدی در سند روایات دال بر مستحبات و مکروهات پرهیز کرده و به آسانی طبق مقتضای این روایات فتوا به استحباب و کراهت داده‌اند، گرچه سندی صحیح نداشته باشند. این انگارۀ دیرین فقهی به اخلاق نیز تسری یافته و بدین‌سان بسیاری، تسامح را در اسناد روایات حامل آموزه‌های اخلاقی نیز روا انگاشته‌اند. پژوهۀ فرارو با هدف ارزیابی این...
[ 23 ] - روشهای تفسیر روایات عرفانی و اخلاقی مشکل (بر اساس استقرای تِماتیک روش و رهاورد سرّالاسراء)
یکی از مسائل مهم در مباحث عرفان و اخلاق ماثور، تفسیر روایات مشکل است. کتاب سرّالاسراء، تالیف حجت‌الحق مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور، از متون ارزشمند معاصر در حوزه‌ی عرفان و اخلاق ماثور است. ایشان در ذیل هر بحث عرفانی و اخلاقی به گرد‌آوری آیات و روایات آن بحث و تدوین خانواده حدیث در آن موضوع پرداخته است و مجموعه‌ای ارزشمند در فقه‌الحدیث روایات از جمله تفسیر روایات عرفانی و اخلاقی مشکل، ارائه نموده اس...
[ 24 ] - نگرش عرفانی و اخلاقی پیامبر اسلام (ص) به درمان
Introduction and Problem Statement: Attitude Prophet Muhammad (Peace be upon him and his family) treatment, has several dimensions as follows: ontological, ethical, Juridical and medical. This article studies the mystical and moral attitude of the Prophet Muhammad's treatment of prophetic mysticism a nd moral to explain the nature of treatment. Methods: this study, used the Quran and prophe...
[ 25 ] - رویکرد توحیدی پیامبر اسلام (ص) به بیماری
This research was targeted toward the analysis of the monotheistic approach of Prophet Mohammad to the nature of illness in order to define the basics and principles of this approach and its effects on patient’s psych and therapeutic process. This paper aims to present a pattern for the promotion of patients’ spirituality and utilization of the illness as an optimal opportunity to help the ther...
[ 26 ] - مطالعه تحلیلی - تطبیقی جایگاه قرآن کریم در اخلاق مأثور
این نوشتار به تحلیل محتوای تطبیقی کتاب‌های «جامع‌السعادات» تألیف علامه نراقی، «سر الاسراء فی شرح حدیث المعراج» تألیف مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور و کتاب «اخلاق در قرآن» تألیف آیت‌الله مصباح یزدی از نظر میزان استفاده هر یک از این سه کتاب از آیات قرآن کریم در تحلیل‌های اخلاقی اختصاص دارد تا ضمن معرفی عملی کارکردهای تحلیل محتوا ...
[ 27 ] - نقد کتاب مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی(با تأکید بر نقد ساختاری براساس نظریۀ «تقسیم» در منطق ارسطویی)
کتاب مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی تألیف علی دلاور سال‌هاست متن درسی روش تحقیق در رشتههای علوم اجتماعی و انسانی است و تاکنون بارها تجدیدچاپ شده است. پژوهۀ فرارو با روش تحلیل اسنادی این تألیف را نقد کرده است و با تکیه بر نظریۀ «تقسیم» در منطق ارسطویی نواقص «ارائۀ منطقی محتوا» را در این کتاب در فصل‌بندی و ارائۀ زیرعنوان‌ها و تدوین مطالب در ذیل عناوین، که هریک موجب اختلال در فر...
[ 28 ] - Methodology for Validation of Issuance of Mystical and Ethical Narrations (A Case Study and Discourse Analysis on the Methodology of the Book Sirr ul-asra’)
The Book “the Secret of Prophet Mohammad’s Midnight Journey to the Seven Heavens in Explanation of Al-Mi’raj Hadith” is written by Ayatollah Sa’adatparvar. Analyzing the discourse of a part of its introduction, his recognition method about this hadith has been investigated in this paper. The paper aims at investigating the particular discourse pattern of the author in analyzing the document of ...
[ 29 ] - به‌پاخاستن در مقابل دیگران ازمنظر فقه ارتباطات غیرکلامی
به‌پاخاستن در مقابل افراد در آغاز ارتباط برای حرمت‌نهادن به آنان، یکی از گونه‌های ارتباط غیرکلامی است که در بسیاری از فرهنگ‌ها در دنیا به‌کار می‌رود. این رفتار غیرکلامی نوعی الگوی رفتاری در حوزۀ سبک زندگی نیز محسوب میشود. در فرهنگ مسلمانان، این رفتار در چنین مواردی صورت می‌گیرد: ادای احترام ملاقات‌شوندگان به ملاقات‌کنندگان، به‌احترام آموزگاران در کلاس درس و به‌حرمت عالمان دین به‌هنگام ورود به ...
[ 30 ] - نظریه هنجاری و الگوی ارتباط غیرکلامی در نقطۀ آغاز ارتباطات درون‌فرهنگی اسلامی
نقطة آغازین در فرآیند ارتباطی دو ارتباط‌گر، یک موقعیت ویژه است که بر کل فرآیند اثرگذار است. این نقطه دارای مولفه‌هایی کلامی و نیز غیرکلامی است. پژوهة فرارو، در تلاش برای یافتن نظریة هنجاری اسلامی در آغاز غیرکلامی ارتباطات است و از روش توصیفی-تحلیلی و الگوهای اجتهادی و استنباطی در فهم آیات و روایات بهره برده و این آموزه‌ها را با کمک نوعی الگوی قیاسی-داده‌بنیاد در موازنه با یافتههای ارت...
[ 31 ] - نقد کتاب روش تحقیق آمیخته
کتاب «روش تحقیق آمیخته» تالیف آقای دکتر علی دلاور و خانم دکتر شیرین کوشکی،مدتی است که در حوزة نوپدید روشهای ترکیبی (آمیخته)به عنوانمتن درسی در رشتههای علوم اجتماعی و انسانی تدریس میشود. این کتاباز برخی نقیصهها رنج میبرد که پژوهۀ فرارو به تصحیح این نقیصهها پرداخته است.این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی نوشته شده و علاوه بر نقد ساختاری، ملاحظات متعددینیز در نقد صوری و محتوایی این کتاب، ارائه ...
نویسندگان همکار