آسیه ذبیح نیا عمران
هیات علمی دانشگاه پیام نور
[ 1 ] - بررسی و تحلیل فرهنگِ پوشش زنانه درداستان عامیانۀ سمک عیار
یکی از عناصر فرهنگی هر جامعه، نوع پوشش مردم آن عصر است. هدف پژوهش حاضر بررسی پوشش زنانه در داستان عامیانۀ «سمک عیّار» است. این اثر، نوع پوشش منطقۀ خراسان در حدود اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری را در برمی‌گیرد. دورۀ سلجوقیان در ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا ایران در این عصر از اقتدار، قدرت و جغرافیای وسیع‌تری برخوردار بوده و پادشاهان سلجوقی دلبستگی بیشتری به توسعۀ فرهنگی و هنری...
[ 2 ] - بررسی همسانی ِزن ِپارسا در الهی‌نامۀ عطار و شخصیت شیرین در منظومۀ غنایی خسرو و شیرین ِنظامی
داستان ِمنظوم ِغنایی زن پارسا که دراولین مقالۀ الهی نامۀ عطار آمده دارای ساختار نوول است، این داستان حول محورزنی زیباست که عاشقان بسیاری دارد و همه درپی تصاحب وی هستند، اما وی به عشق آن ها وقعی نمی نهد. زن پارسا شباهت های فراوانی با شخصیت ِ شیرین در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی دارد. مقالۀ حاضر به مقایسۀ این دو اثرو بیان شباهت های آن ها پرداخته است. در واقع مضمون اصلی هر دو اثر، پیروزی بردباری، عفت و...
[ 3 ] - بررسی کاربرد اعداد یک تا پنج در افسانه های مکتوب ایرانی
عدد، مقوله‌ای است که انسان همواره با آن در طول دوران زندگی خود مرتبط بوده و از آن به عنوان وسیله‌ای برای رفع حاجات بهره می برد. عدد یک در ادیان الهی عددی مقدس به شمار می رفته و رمز الوهیت و یگانگی محسوب می گردد. عدد دو در مقابل یک قرار می گیرد و از این رو مظهر تضاد، تعارض یا آرامش موقت نیروها و نشانۀ گذشت زمان است. در تمام آیین های سری، دو شوم قلمداد شده و دلالت بر سایه دارد. عدد سه نیز از پ...
[ 4 ] - مآخذِ داستان ها و افسانه های جواهرالاسمارعماد بن محمدالثغری
قصه های زنجیره ای جواهر الاسمار که با شگرد قصه درقصه نوشته شده است، یکی از برجسته ترین ویژگی این مجموعه داستان است. این اثر، گرد آوری شده از قصه های به هم پیوسته وگاهی نیز به تمامی جداگانه است که در شب های پیاپی از زبان راوی بازگو می شود. شمار قصه ها برخلاف عنوان فرعی کتاب، به 40 قصه نمی رسد، بلکه « طوطی»، 100 داستان را به مدت 52 شب نقل می کند. غالب این داستان ها و افسانه ها به نوعی در طول همان...
[ 5 ] - بررسی معماری استحکامات در سفرنامه ناصر خسرو
حکیم ناصر خسرو قبادیانی در سال 427 ه.ق، براثرخوابی که در جوزجانان دید عزم سفرحجاز کرد. سفر او هفت سال به طول انجامید؛ کتاب سفرنامه ره آورد اوست؛ که از حیث اطلاعات معماری و شهرسازی برخی جوامع از متون معتبرفارسی است. او علم معماری و شهرسازی به معنای امروزی را نخوانده بود؛ اما طی سفر، درباره نوع استحکامات و سیستم تدافعی شهری برخی شهرها و دیه ها، هرچه راکه دیده و شنیده، درست یا نادرست،واقعیت یا افس...
[ 6 ] - بررسی وتحلیل عناصر ِ داستان ِ غنایی حُسن و دل سیبک نیشابوری
مولانا محمدبن یحیی سیبک نیشابوری ، ازشاعران و نویسندگان قرن نهم هجری است، وی کتاب «حُسن و دل» را به سال 840 هـ ق ، ساخته است. حُسن و دل داستانی است غنایی که به زبان سمبولیک وبا نثری مسجع نوشته شده و دارای تازگی ها و لطایف ویژه ای است.چنان که از متن داستان برمی آید انگیزه ی این تصنیف، نمایش ِتلاشی است پُرحادثه برای دستیابی به « آب حیات» که نویسنده پس از عرض تأویلاتی بسیار و در مسیر این تلاش ها آدمی ...
[ 7 ] - بازشناسی الگوی وارونۀ سفر قهرمان ِنوعی کمبل در رشد فردی نوجوان در فانتزی کنسرو غول
رمان فانتزی «کنسروغول» از مهدی رجبی، براساس نیاز روحی و روانی مخاطب نوجوان نوشته شده است. راوی نوجوان رمان، توکا به سفری قهرمانانه می‌رود و دوره گذار از نوجوانی و رفع نیاز انسانی خود را تجربه میکند. استخراج کهن‌الگوی سفر قهرمان به عنوان ابزار آموزش مخاطبان نوجوان، علاوه بر یاری رساندن به رشد و تعالی گروه سنی مورد نظر، زوایای پنهان روایت را آشکار میکند. بهره‌مندی و بازآفرینی کهن الگوهای موجود ...
[ 8 ] - بررسی و تحلیل تقابل های دوگانه در بوف کور صادق هدایت
«تقابل‌های دوگانه» یکی از مهم ترین کارکرد ذهن جمعی بشر است، و اساسی‌ترین مفهوم ساختارگرایی را تشکیل می دهد. نخستین بار نیکلای تروبتسکوی، واج‌شناس(01890-1938 م.) از اصطلاح «تقابل های دو گانه» نام برد. از آن‌جایی که اساس ساختارگرایی بر تقابل‌های دوگانه است، در پَساساختارگرایی نیزنشانه‌هایی از یک حرکت متقابل، با دو پاره کردن نشانه به دال و مدلول قابل درک است. درحقیقت آواها و اندیشه ها، توده‌های بی...
[ 9 ] - داستان ِ«هوسباز» پُلی برای رسیدن به «بوف کور»
داستان «هوسباز» و «بوف کور» از جمله آثاری هستند که صادق هدایت در هند آن ها را نوشت. هدایت به سال 1315 به دعوت «شین پرتو» وارد بمبئی شد و در آپارتمان وی اقامت گزید. او در این شهر ابتدا داستان کوتاه «هوسباز» را نوشت و سپس آن را گسترش داد و از روی نسخه ی داستان ِ هوسباز، رمان ِ « بوف کور» را تدوین و منتشر ساخت. هر دو داستان فوق به همان سال 1315 در بمبئی منتشر شدند. بنا بر اهمیت این دو داستان و شباهت...
[ 10 ] - بررسی وتحلیل ِداستان ِ غنایی حُسن و دل سیبک نیشابوری و رمان گُل سرخ
مولانا محمدبن یحیی سیبک نیشابوری ، ازشاعران و نویسندگان قرن نهم هجری است، وی کتاب «حُسن و دل» را به سال 840 هـ ق ، ساخته است. حُسن و دل داستانی است غنایی که به زبان سمبولیک وبا نثری مسجع نوشته شده و دارای تازگی ها و لطایف ویژه ای است.نمونه داستان حُسن ودل سیبک درمغرب زمین رمان مشهور گل سرخ اثرنویسندگان «دو لوریس»و«دومونگ»(قرن سیزدهم میلادی) است.چنان که از متن داستان ِ حُسن و دل و رمان گل سرخ برمی آی...
[ 11 ] - بررسی اندیشۀ کمالگرایی Bildungsroman) ) در دو رمان نوجوان: «ماهی‌طلا» از لوکلزیو و «حتی یک دقیقه کافیست» از صالحی
کمالگرایی(Bildung) اصطلاحی آلمانی و به معنی «رمان رشد و شکلگیری» (Formation) نوجوان است. در این گونه رمانها، نوجوان دوران کودکی را با تجربیاتی گوناگون پشت سرمیگذارد و معمولاً با بحرانی روحی مواجه میشود، سپس به بلوغ و رشد ذهنی میرسد و از هویت و اصالت شخصیت و نیز نقشش در جهان آگاهی مییابد. در رمان کمالگرایانۀ «حتی یک دقیقه کافیست» از صالحی با سیرتحول شخصیتی دختر نوجوان به نام «رها» مواجهیم...
[ 12 ] - سیمای جامعۀ اقتصادی ایران در سفرنامۀ تاریخی آدام اولئاریوس(عصرصفویه)
آدام اولئاریوس Adam Olearius(1599م.) یکی از جهانگردان مشهور آلمانی است که به مدت یکسال و نیم به عنوان منشی ومشاور سفیر در ایران اقامت داشت. وی در سفرنامه‌اش از اطلاعات و داده‌های گوناگونی سخن گفته که مقالۀ حاضرمی‌کوشد تا مضامین اقتصاد و بازارهای ایرانی را از منظر سفرنامه اولئاریوس ارائه دهد. دوران صفوی عصررواج ورونق بازارهای ایرانی است. در این دوره کارکردهای اجتماعی و فرهنگی بازار بسیار با اهمی...
[ 13 ] - سیمای جامعه در نامۀ تاریخی تنسر حکیم (عصرساسانیان)
تنسر پارسایی افلاطونی مذهب بود که سلطنت را رها کرده و گوشه نشینی اختیار کرده بود. او بنابر روایت های متون پهلوی از جمله کسانی است که نقش بسزایی در بر تخت نشستن اردشیر ساسانی داشت و با یاری نامه اندرزی خود، تدبیر خویش را به او عرضه کرد. این زاهد بی محابا آراء وعقایدِ مذهبی، جامعه شناسی، سیاسی، اجتماعی، خانوادگی و غیره خود را مطرح می ساخت. با مطالعۀ این نامۀ اندرزی می توان به میزان دانش وتسلط ِ این...
[ 14 ] - شرایط ِ عشق و صفات ِعاشق و معشوق در جواهرالاسمار عماد بن محمد الثغری
عماد بن محمدالثغری، از نویسندگان قرن هشتم هجری است، کتاب «جواهرالاسمار » وی افسانه ای غنایی است که به زبان تمثیلی وبا نثری ساده نوشته شده و دارای تازگی ها و لطایف ویژه ای است. راوی «جواهرالاسمار»، « طوطی» 100 افسانه را به مدت 52 شب نقل می کند. الثغری، در مدخل و مخرج هر افسانه، شرایطی را برای عاشق و معشوق برمی شمارد که بیش تر حُکم اندرز و حِکمت گویی را دارد. هدف او نیل به عشق آرمانی و بدون...
[ 15 ] - بررسی و تحلیل نسخۀ خطّی دیوان خالص اصفهانی
سیّد حسین امتیاز علی خان خالص اصفهانی از شاعران اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم است که در سال 1122 هـ.ق. در هندوستان وفات یافت. خالص مانند بسیاری از شاعران ایرانی برای دریافت صله راهی هندوستان شد. سبک شعر او هندی است اما زبان او از قرن دوازدهم کهنهتر است. او نزدیک به دو هزار بیت شعر در قالب‌های غزل، غزل ناتمام، غزل مثنوی، قطعه، رباعی، مفرد و جز آن دارد. هنر و مهارت خالص بیشتر در سرودن غزل ...
[ 16 ] - بازخوانش بینامتنی منظومة «جمشید و خورشید» سلمان ساوجی از منظر تاریخگرایی نو
در تاریخ ادبیات ایران، آثاری به مقتضیات فکری و فرهنگی زمانه آفریده شده‌اند که می‌تواند در رویکردی بازخوانشی ضمن اشاره به روانشناسی فردی و اجتماعی آن عصر، حلقه‌هایی از جریان‌شناسی ادبی در تکمیل خلأهای نگرش ساختاری باشند؛ منظومة «جمشید و خورشید» سلمان ساوجی(778ه.ق)، یکی از این آثار است که با وجود غفلت محققان؛ ظرفیتهایی قابل تأمل برای تأکید بر نگرش ساختاری و شبکه‌ای به آثار ادبی یک دوره دارد. این...
[ 17 ] - ساختار «سفر»های عرفانی در اشعار کمال خجندی
کمال خُجندی از عارفانقرن هشتم هجری است که پس از سفر حج، در «تبریز» و «سرای» ساکن شد. می توان ادعاکرد که این سفرهای کمال بود که مضمون اشعار و زندگی او را متحول ساخت. از دیداو، سفرروح و عروج آن دال بر نیاز فطری انسان به تعالی و تکامل است که در نهایت منتهی به «انسان کامل» میشود. آن چه در این سیر روحانی اصل و حقیقت است دیدار با «خویش» است. هر سفر نیاز به یک راهنما و یاریگر دارد که او نیز از مدد پی...
[ 19 ] - بررسی ساختار روایی در داستان شازده کوچولو از آنتوان دوسنت اگزوپری بر مبنای نظریة ژرار ژنت
آنتوان دوسنت اگزوپری (1900-1944 .م) شازده کوچولو را در سال ( 1943 .م) منتشر ساخت. این داستان از حادثهای واقعی مایه گرفته و شامل مجموعه یادداشتهایی است که سنت اگزوپری از تجربهها و اندیشههای زندگی خود برجای گذارده است. روش پژوهش بر مبنای نظریۀ روایتشناسی ژنت است. روایتِ داستانی عبارت از توالی رخدادها در بطن محور زمان است. در روایتشناسی، میان آنچه به واقع اتّفاق افتاده (محتوای روایت) و چگونگ...
[ 20 ] - بررسی همسانی ِزن ِپارسا در الهی‌نامۀ عطار و شخصیت شیرین در منظومۀ غنایی خسرو و شیرین ِنظامی
داستان ِمنظوم ِغنایی زن پارسا که دراولین مقالۀ الهی نامۀ عطار آمده دارای ساختار نوول است، این داستان حول محورزنی زیباست که عاشقان بسیاری دارد و همه درپی تصاحب وی هستند، اما وی به عشق آن ها وقعی نمی نهد. زن پارسا شباهت های فراوانی با شخصیت ِ شیرین در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی دارد. مقالۀ حاضر به مقایسۀ این دو اثرو بیان شباهت های آن ها پرداخته است. در واقع مضمون اصلی هر دو اثر، پیروزی بردباری، عفت و...
[ 21 ] - نقد و بررسی نقش قهرمانان درافسانه های جواهرالاسمار(طوطی نامه) الثغری
جواهرالاسمار تألیف عماد بن محمد الثغری(متولد 713 - تا 715 ه.ق)، از افسانه‌های عامیانۀ غنایی- تمثیلی است که به روش هزار و یک‌شب بیان شدهاست. قالب کلی داستان شبیه چهل‌طوطی یا طوطی‌نامه است. مجموعۀ داستان‌های کوتاه و مرتبط و تمامشان دربارۀ فریبکاری زنان است. جواهرالاسمار ماجرای تلاش‌های طوطی سخندان جهت منصرف‌کردن «ماه شکر» از دلبستگی به جوانی امیرزاده است. طوطی سخندان را «صاعد» در آغاز تجارتش...
[ 22 ] - علل و انگیزه‌های رویکرد تعلیمی در منظومه‌های عاشقانۀ شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی
گونۀ ادبی شعر تعلیمی حدود و ثغور خاصی ندارد و در بطن و جوف اغلب مضامین شعر فارسی از جمله ادب غنایی جاری و ساری است و این امر بدان سبب است که برای شاعران عارف، داستان بهانه‌ای برای طرح مباحث تعلیمی بوده است. پژوهش حاضر می‌کوشد تا علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی و اندرزی را در منظومه‌های غنایی شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی بررسی و تحلیل کند. امیر خسرو دهلوی (...
[ 23 ] - زن آرمانی و اثیری در منظومۀ عاشقانۀ هشت‌بهشت امیرخسرو
هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت زنان در منظومۀ عاشقانۀ هشت بهشت امیرخسرو دهلوی است. مثنوی هشت‌بهشت به جنبه‌های متعدد آرمان‌شهر زنان اشارات فراوانی میکند. روش تحقیق در این مقاله موردی- زمینه‌ای با رویکرد همبستگی است و کوشش شده تا با استفاده از روش تحلیل محتوا معیارهای زن خوب را از دیدگاه این شخصیت مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. طرح جایگاه زن در خانواده و اجتماع و ارائه راهکار کاربردی در این زمینه...
[ 24 ] - پیوند استعاری دل با دیگر اعضای بدن در غزلیات حسن دهلوی (پژوهشی بر اساس نظریۀ معاصر استعاره)
عضو دل به جهت جایگاه مرکزی خود در بدن انسان از اهمیت ویژهای برخوردار است. بررسی مفهومسازیهایی که در زبان فارسی در خصوص اعضای بدن انجام شده، نشان میدهند که عضو دل بیش از هر عضو دیگری در این مفهومپردازیها دخیل بوده است. هدف پژوهش حاضر بررسی ارتباط مفهومسازیهای عضو دل با دیگر اعضای بدن در غزلیات حسن دهلوی بر اساس نظریۀ معاصر استعاره یا استعارۀ مفهومی است. این بررسی به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و...
[ 25 ] - Farrokhi Yazdi's political protest approach and his colonial critical thinking in the constitutional era
Farrokhi Yazdi, as one of the libertarian politicians played a significant role in constitutional poltical Movement. He dedicated his own life and poetry to constitutional government. Farrokhi's poem is a critical and protesting one which shows social and political suffers and pains and is regarded as a court which aims at judicially trying and passing sentence to corruptions, as well as publis...
[ 26 ] - دلایل رویکرد امیرخسرو دهلوی در غزل به وقوع‌گویی و واسوخت‌سرایی
مکتب وقوع و شاخۀ مشهور آن «واسوخت»، در اوایل قرن دهم در تاریخ ادبیات فارسی جایگاه ممتازی در غزل فارسی دارد. این شیوه که حدّ فاصل میان سبک عراقی و هندی است، بیشترین تغییرات و دگرگونی‌ها را در موضوعات شعری بعد از سبک عراقی ایجاد نموده‌است. امیرخسرو دهلوی از عارفان و شاعران نامدار پارسی‌گوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. با وجود اینکه او یکی از شاعران برجستۀ سبک عراقی است...
[ 27 ] - بررسی تطبیقی تراژدی سیاوش در ایران و آراگِقِتسیک و شامیرام در ارمنستان
دین‌داری، در بسیاری از ملت‌ها، با پرستش طبیعت آغاز شد. بعدها گرایش به پرستش طبیعت با آیین‌ها و مراسم نمادینی همراه گردید. آیین مرگ و رستاخیز گیاهی نیز از این گونه آیین‌هاست که در دوره مادرسالاری و فرهنگ کشاورزی شکل گرفت. انسان کشاورز اعتقاد داشت با برپایی هر ساله این آیین، محصولات‌اش فراوان و پربرکت می‌شوند. این پژوهش مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای، آیین مرگ و رستاخیز گیاهی را در ایران و ارمنس...
[ 28 ] - بررسی تطبیقی انواع عشق عرفانی از دیدگاه ابن عربی و جامی در بهارستان
بهارستان جامى (817- 898 هـ.ق) کتابى محتوی حکایات و اندرزهاى اخلاقى به نثر ساده و مسجع آمیخته با نظم است که در سال (892هـ.ق) نوشته شدهاست. جامی این اثر تعلیمی و اندرزی را به تقلید از گلستان سعدی نگاشته است. روضۀ پنجم بهارستان جامی در تقریرعشق و حال عاشقان است. محیی الدین بن عربی (560- 638هـ.ق) از عرفای بزرگ اهل اندلس است که اساس مشرب عرفان او حُب و عشق است. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی-...
[ 29 ] - بررسی تطبیقی مضامین منظومه غنایی «هشت بهشت» امیرخسرو دهلوی و «جواهر الأسمار» الثغری
امیرخسرو دهلوی(651- 725ش) از عارفان نامدار پارسی‌گوی هندوستان، در نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. او در مثنویسرایی تابع نظامی گنجوی است. یکی از مثنوی‌های امیرخسرو که به تقلید از «هفت پیکر» نظامی سروده منظومه «هشت بهشت» است. او در تدوین حکایات «هشت بهشت» به کتاب «جواهر الأسمار» عماد بن محمد الثغری نظر داشته است. امیرخسرو</em...
[ 30 ] - سبک زندگی قرآنی در کلام الملوک باباجان قزوینی
«کلام الملوک»(1043ق) باباجان قزوینی که برگرفته از تعالیم اسلام و قرآن کریم است، به ابعاد مختلفی از احترام به انسان و مخلوقات، و چگونگی تعامل با آنان پرداخته است.. این پژوهش، به شیوه توصیفی- تحلیلی و استواری بر چارچوب نظری می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که شاخصترین سبک قرآنی و همچنین کارکرد و نقش این شیوه در زندگی آدمی در کتاب «کلام الملوک» قزوینی چیست؟ مطابق دستاوردهای تحقیق، ب...
نویسندگان همکار
علی نجفی 2