مصطفی فضائلی
دانشیار گروه حقوق بینالملل دانشکدۀ حقوق دانشگاه قم
[ 1 ] - شناسایی و اجرای آرای خارجی مرتبط با حقوق مالکیت فکری
امروزه، حقوق مالکیت فکری با ارزش تجاری منحصربه‌فرد خود، نبض اقتصاد بینالمللی به‌شمار می‌رود و گسترش معاملات مرتبط با این اموال، زمینۀ بروز دعاوی مرتبط با نظام مالکیت فکری را افزایش داده که حل‌وفصل آنها نوعاً با صدور رأی در مراجع قضایی و داوری میسر می‌شود. گاه لازم می‌آید رأی صادره، خارج از کشور محل دادگاه صادرکننده به اجرا درآید که این امر منوط به شناسایی و دستور اجرای رأی مزبور در کشور خا...
[ 2 ] - مداخلۀ نظامی در یمن از منظر حقوق بین الملل
در پی تحولات منطقۀ خاورمیانه در دهههای اخیر، حوادث فاجعه‌باری در این منطقه رخ نموده است . از جنگ تجاوزکارانۀ صدام حسین، رئیس‌جمهور دیکتاتور عراق در دهۀ 1980، علیه ایران، اشغال کویت توسط رژیم بعثی عراق، تا تجاوزات رژیم صهیونیستی به لبنان، غزه،... و مداخلات نظامی آمریکا و متحدانش در افغانستان و عراق، و تا اقدامات و عملیات جنایتکارانه و وحشیانۀ گروههای تکفیری تروریستی با حمایت برخی قدرت‌ها...
[ 3 ] - حمایت از اقلیت های مذهبی در نظام حقوقی اسلام و نظام بین المللی حقوق بشر
اقلیتهای مذهبی، نخستین گروههای اقلیت بودند که مورد حمایت‌های حقوقی بینالمللی قرار گرفتند و تنها پس از رخدادهای تاریخی همچون انقلاب فرانسه و استقلال آمریکا و رشد آگاهیهای ملی بود که حمایتها بر پایهای سکولار قرار گرفت و دیگر جوامع اقلیت نیز تحت پوشش نظام حمایتی قرار داده شدند. این در حالی است که اسلام از دیرباز برای اقلیتهای دینی، احترام و جایگاه ویژهای قائل بوده، به گونه‌ای که میتواند ب...
[ 4 ] - تأملی بر نسبت میان حمایت از اقلیتها و صلح و امنیت منطقهای در اسلام و حقوق بینالملل
حفظ صلح و امنیت بینالمللی جز از طریق تأمین صلح و امنیت منطقهای که آن هم خود منوط به وجود ثبات و امنیت در جوامع داخلی است، ناشدنی به نظر میرسد. فراز و فرودهای تاریخ حاکی از آن است که حمایت از اقلیتها برای تأمین ثبات، صلح و امنیت بینالمللی ضروری بوده و تبعیض علیه اشخاص متعلق به این گروهها، همواره ثبات داخلی و صلح و امنیت منطقهای و بینالمللی را در معرض خطرات جدی قرارداده است. فلسفه وجودی ...
[ 5 ] - حق داشتن وکیل در اسلام و حقوق بینالمللی بشربا تأکید بر مرحله تحقیقات مقدماتی
حق داشتن وکیل یکی از ابزارهای دفاعی متهم به شمار می‌آید که به وسیله‌ی آن شخص فرصت اثبات بهتر بی‌گناهی یا دفاع از حقوق خویش را خواهد یافت. برآیند اعمال این حق در مرحله‌ی تحقیقات مقدماتی جلوگیری از اجحاف نسبت به حقوق متهم و حفظ کرامت انسانی وی می‌باشد. در این رهگذر بیان دیدگاه‌های اسلام، به عنوان مکتبی که مبین و پاسدار ارزش‌های اخلاقی و حقوق انسانی در بالاترین سطح ممکن مطابق با فلسفه‌ی وجودی و غا...
[ 6 ] - حمایت از فرهنگ و حقوق فرهنگی اقلیت ها در پرتو تفسیر عام شماره 21 کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی
حقوق فرهنگی توسعهنایافتهترین حقهای بشری از نظر محتوای هنجاری، دامنه اجرا و قابلیت اجرای قانونی هستند. در این زمینه، حق اقلیتها و اشخاص متعلق به آنها بر مشارکت در زندگی فرهنگی خویش با شدت بیشتری نادیده گرفته شده است. کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در 21 دسامبر 2009، تفسیر عام شماره 21 خود در رابطه با مشارکت در زندگی فرهنگی را صادر کردکه میتواند نقطه عطفی در حمایت از فرهنگ و حقوق ...
[ 7 ] - تعهدات عربستان سعودی درقبال زائران و حج‌گزاران در آئینه شریعت و حقوق داخلی و بینالمللی
حقوق اتباع خارجی و بیگانگان، از کهن‌ترین مسائلی است که در عرصه روابط فراملی و بینالمللی مطرح بوده است. دراین‌میان کسانی که برای مقاصد علمی، فرهنگی و مذهبی به کشورهای دیگر سفر می‌کنند، حرمت و احترام خاصی خواهند داشت؛ همچنان‌که مراکز علمی، فرهنگی و مذهبی نیز که مرجع و ملجأ آدمیان از نقاط گوناگون جهان‌اند، شأن ویژهای می‌یابند و مورد تعلق‌خاطر فراملی و بینالمللی قرار می‌گیرند و بدین‌سبب جایگاهی ...
[ 8 ] - نقش کلینیک های حقوقی دانشگاهی و مسجد محور در ارتقای آموزش حقوق بشر در جوامع مسلمان
در دهههای اخیر آموزش حقوق بشر به عنوان عامل مهم توسعه فرهنگ حقوق بشر در جهان، همواره دغدغه اصلی فعالان حقوق بشری و نهادهای بین المللی بوده است. در این زمینه، تلاشهای زیادی صورت گرفته و از جمله مهمترین آنها اعلامیه سازمان ملل متحد در رابطه با آموزش و کارآموزی حقوق بشر است که طی قطعنامه 137/66 مورخ 19 دسامبر 2011 مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید. با این حال، آموزش حقوق بشر هنوز نتوانس...
[ 9 ] - بایستگی «جانشینی دولت‌ها بر مسئولیت بینالمللی» به‌منزلۀ یک گزارۀ حقوقی بینالمللی؛ چیستی و چالش‌ها
پیامدهای جانشینی دولت‌ها در زمینۀ مسئولیت بینالمللی، یا جانشینی دولت‌ها در مسئولیت بینالمللی، مطمح نظر دکترین حقوق بینالملل بوده است؛ موضوعی که به‌سبب تعارض شدید نظرها و حساسیت‌برانگیز بودن، بررسی آن در کمیسیون حقوق بینالملل، سال‌ها، به تعویق افتاد. برخلاف سایر پیامدهای جانشینی، اساساً بر سر امکان جانشینی کشور بر مسئولیت بینالمللی، و نه صرف چگونگی آن، اختلاف جدی وجود دارد. جستار حاضر، با ای...
[ 10 ] - ظرفیت های جوامع مسلمان در ارتقای آموزش حقوق بشر
امروزه،آموزش حقوق بشر، به عنوان ابزاری مهم در راستای ارتقای احترام به حقوق بشر، مورد اهتمام وافر جامعه بینالمللی است. اما عدم توجه به چالش‌ها و موانعی که میتواند فرآیند آموزش را با ناکارآمدی مواجه سازد، سبب ناکامی در نیل به اهداف آموزش خواهد شد. شناسایی و به‌کارگیری شیوه‌های مؤثر و متناسب با ظرفیت‌های بومی در هر منطقه، موجبات غلبه بر چالش‌ها و موانع موجود و محتمل را فراهم میسازد. در جوامع مس...
[ 11 ] - تفسیر ایستای دیوان بینالمللی دادگستری در احراز مسئولیت نسل‌زدایی: واکاوی قضیۀ کرواسی علیه صربستان (2015)
دیوان بینالمللی دادگستری، در پی طرح دعوای کرواسی علیه صربستان و رویارویی با دعوای متقابل، پس از نزدیک به شانزده سال رسیدگی، در نهایت در سال 2015 مبادرت به صدور رأی ترافعی راجع به جنایت نسل‌زدایی کرد. دیوان بینالمللی دادگستری که در صدور این رأی، بسیار تحت تأثیر دیوان بینالمللی کیفری برای یوگسلاوی سابق بود، با عدم احراز عنصر معنوی، حکم به عدم تحقق جنایت نسل‌زدایی داده و تلویحاً آستانۀ بسیار بال...
[ 12 ] - رابطۀ امنیت آب و بلایای طبیعی در حقوق بینالملل
بلایای طبیعی و انسانی بخش گریزناپذیری از حیات است که ابعاد گوناگون زندگی انسان‌ها را تهدید می‌کند. امروزه با افزایش میزان بحران آب در جهان، توجه جامعۀ بینالمللی به موضوع امنیت آب جلب شده و نقش مدیریت بلایا، به معنای آمادگی، واکنش و بازسازی به منظور کاهش آثار بلایا، در حصول امنیت آب مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش، به بررسی رابطۀ متقابل امنیت آب و مدیریت بلایا و کنکاش در قواعد ذی‌ربطِ حقوق ب...
[ 13 ] - آزادی دینی در فضای مجازی و تأثیر آن بر صلح و امنیت بینالمللی: با نگاهی به آموزه‌های اسلامی
همپای توسعه ی روزافزون فضای مجازی، حوزه ی نفوذ دین در سطح جهانی گسترش یافته و روند جهانی شدن آن تقویت شده است. این امر به نحو بالقوه میتواند با زمینه سازی برای همگرایی میان ادیان و مذاهب مختلف، سبب کاهش درگیری های مذهبی و در نتیجه ارتقای صلح و امنیت بین المللی گردد. لازمهی جهانی‌شدن دین، پذیرش اصل آزادی دین و مذهب به عنوان یکی از اصول بنیادین نظام بین المللی حقوق بشر است و ماهیت جهان...
[ 14 ] - تعهد به ترمیم منابع و تأسیسات آبی و جبران خسارت زیان‌دیگان پس از مخاصمات مسلحانه در حقوق بینالملل
در پی روند فزاینده کم‌یابی آب در جهان، رقابت بر سر دستیابی بیشتر به آب میان کشورها فزونی یافته‌است. چنان‌که آب گاهی به منشأیی برای بروز تعارضات بینالمللی بدل می‌شود. از طرفی، آب و تأسیسات آبی همواره در جنگ‌ها به عنوان سلاح و یا به عنوان اهداف نظامی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. پیشگیری از جنگ‌های آبی موضوع قواعد حقوقی توسل به زور است و حفاظت از منابع آب در حین مخاصمات در حقوق بشردوستانه بین‌الم...
[ 15 ] - تحلیلی بر سیر تحول مفهوم فرهنگ در نظام بینالمللی حقوق بشر و تأثیر آن بر ارتقای حقوق فرهنگی
فرهنگ عنصر حیاتی زیست فردی و جمعی بشر بوده و حیات انسانی به آن وابسته است و بستر شکل‌گیری سامانه و سیره اخلاقی و حقوقی جامعه بشری است و بدون آن هیچ حقی قابل‌تعریف و تبیین نیست. این مفهوم در عرصه حقوق بینالملل، بیش از همه در نظام بینالمللی حقوق بشر و گفتمان حقوق فرهنگی مطرح می‌گردد و در اسناد مختلف حقوقیِ بینالمللی و در بیان‌های متفاوتی به‌کار رفته است. مقاله حاضر بر آن است تا به شیوه‌ای توصیف...
[ 16 ] - ترور سردار سلیمانی از منظر حقوق بینالملل توسل به زور
بامداد سیزدهم دی 1398 مصادف با سوم ژانویه2020، رسانه‌های جهان خبر غیرمترقبه‌ای را مخابره کردند که قاطبه مردم ایران و جمعیت‌های کثیری از سایر ملل منطقه را در بهت و اندوهی ژرف فروبرد، و نگرانی عمیق بسیاری از مقامات سیاسی و امنیتی را حتی در ایالات متحده امریکا برانگیخت. ترور مؤثرترین فرمانده جبهه‌ی مبارزه با تروریسم تکفیری در منطقه به دست نیروهای امریکایی و به فرمان مستقیم رئیس‌جمهور این‌کشور، سبب...
[ 17 ] - تعهد به مذاکره در حقوق بینالملل در پرتو رویه دیوان بینالمللی دادگستری با تأکید بر قضیه بولیوی و شیلی
دیوان بینالمللی دادگستری در معرض ادعاهای مختلف از سوی دولتهای طرف اختلافات بینالمللی قرار میگیرد. دولتهای طرف اختلاف نیز برای نائل آمدن به مطلوب خود از دعوای طرح‌شده، در بعضی موارد درگیر آرمانخواهی و ایدهآل‌گرایی مفرط میشوند. طرح ادعاهایی با چنین خصیصه‌ای، فرصت تبیین حقوق بینالملل موجود را برای جامعه بینالمللی از سوی دادگاه جهانی فراهم میسازد. «تعهد به مذاکره» در مواردی در برابر دیوا...
نویسندگان همکار