تصحیفْ بدخواندنِ کلمه است به‌گونه‌ای که معنای آن تغییر پذیرد. تصحیف ممکن است به دلایل مختلف به متون راه یابد؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها می‌تواند شباهتِ ظاهری حروف الفبا باشد. در مقالۀ حاضر تلاش شده است تا بر پایۀ شکل ظاهری حروفِ الفبا، برخی از گونه‌های تصحیف و بدخوانی، در دسته‌هایی منظّم تبیین شود. در این دسته‌بندی‌، به حروفی که اختلاف آن‌ها تنها در نقطه‌گذاری است (نظیر «ب» و «ت» و «پ» و «ث») پرداخته نش...

دربارۀ رسم‌الخط قدیم نسخه‌های خطی در بیشتر کتب تصحیحی و کتبی که دربارۀ نسخه‌شناسی و تصحیح متون نوشته شده‌است بحث­هایی به چشم می‌خورد؛ اما دربارۀ استفادۀ هنری شعرا از ویژگی‌های رسم‌الخط کهن کمتر سخن به میان آمده‌است. در کتب بلاغی نیز دربارۀ انواع ترفندهای بدیعی سخن رفته‌است؛ اما سخنی از ترفندهای بدیعی وابسته به رسم‌الخط نیست. هنرسازه‌ای که در این جستار بررسی می‌شود، در شکل ظاهری و نوشتاری یک اثر...

متون تاریخی و ادبی از لحظۀ گردآوری دست‏نویس‏ها تا انتشار اثر مراحل گوناگونی را پشت سر می‏گذارند. در این فرایند، مهم‏ترین و تأثیرگذارترین مرحله تصحیح متن است. در تصحیح، نخست دست‏نویس یا دست‏نویس‏های متن موردنظر ارزیابی می‏شود. این ارزیابی پایۀ اصلی فن تصحیح متن است و به میزانی که با روش‏های علمی و دقت‏نظر بیش‏تری توأم باشد، متن تصحیح‏شدۀ دقیق‏تر و اصیل‏تری عرضه خواهد شد. در این نوشته معیارهای سن...

از میان شروح متنوعی که در هند بر حدیقة الحقیقۀ سنایی نگاشته شده، شرح عبداللطیف عباسی گجراتی، ادیب و فاضل نیمۀ ‌نخست سدۀ یازدهم از شروح ماقبل و مابعدش قابل اعتناتر است؛ زیرا وی هم نسخۀ قابل قبولی از حدیقه، تصحیح و فراهم کرد و هم ابیات مشکل آن را شرح داد. کتاب لطایف الحدایق که دربردارندۀ شرح موصوف است، به اذعان سنایی‌شناسان معاصر، بهترین و کامل‌ترین و اصیل‌ترین شرحی است...

ترجمه­ها و ترجمه‌‌ـ‌تفسیرهای کهن قرآن سرمایه­های کمترشناخته­شده­ای از گنج­خانه بزرگ زبان فارسی است که مشتمل بر واژگان گوناگونی از حوزه­ها و دوره­های مختلف این زبان است و می­تواند گنجینه­ای پرمایه برای توانمند­سازی و گسترش زبان فارسی باشد. ترجمه تفسیر طبری یکی از کهن­ترین و غنی­ترین این ترجمه‌ـ تفسیر‌هاست که برمبنای کتاب تفسیر طبری فراهم آمده است و هم از نظر تاریخ زبان فارسی و هم از لحاظ تاریخ م...

قاآنی شیرازی (1223-1272 ق.) از شاعران و نثرنویسان بزرگ دوره قاجار و کتاب پریشان او از آثار ماندگار این دوره است که از سبک گلستان سعدی پیروی کرده و به نظر ملک الشعرای بهار «خوب نوشته شده است». انتشارات آریازمین پس از نیم قرن، تصحیحی تازه از این کتاب را منتشر کرده که فرخ حاجی علی براساس سه نسخه خطی اصلی و دو نسخه کمکی آن را تصحیح کرده و شرح و توضیح مفصلی بر واژگان، اصطلاحات، اشارات، و ابهامات آن ...

با توجه به کثرت کاربرد راست در مفهوم سوی و جهت، محققان در گزارش یا تصحیح متون پیشین؛ از جمله شاهنامه، وقتی به تعبیر «راه راست» برخورده‌اند، آن را در مقابل راه یا جانب چپ تصور کرده‌اند و از ریشه کهن «راه» و معنی اصلی «راه راست» غفلت کرده‌اند. بررسی کتابخانه‌ای تعبیر «راه راست» در متون کهن نشان می‌دهد، وقتی «راست» صفتِ «راه» باشد، دارای مفهوم سوی و جهتِ راست در مقابل چپ نیست؛ بلکه به معنی آشکار و ر...

دیوان انوری - شاعر نامدار سده ششم- از متون ارزشمند تاریخ ادبیات فارسی است که بیش از پنجاه سال پیش، یک بار به همت سعید نفیسی و بار دیگر به کوشش محمدتقی مدرس رضوی تصحیح و منتشر شده است. علی‌رغم کوشش مصححان و گام­های بلندی که در این راه برداشته­اند، هنوز کاستی­های بسیاری در ضبط اشعار شاعر هست که بیشتر ناشی از نقص در قرائت نسخه­های استفاده شده و دسترسی نداشتن به برخی نسخه­های کهن است. در این پژوهش ...

در ادبیات فارسی تقلید از بزرگان و پیشاهنگان شعر و نثر از دیرباز مرسوم بوده است. گلستان سعدی نیز از جمله آثاری است که مقلّدان زیادی به تقلید از آن، آثاری را خلق کرد ه اند، از جمله روندگان این طریق، علی اکبر فراهانی(1269ـ1329هـ.ق) است، سه نسخه خطی به جامانده از وی به نام های خارستان، بهارستان و جان جهان به تقلید از گلستان است. علی اکبر فراهانی نخست نسخه خارستان را به رشته تحریر درآورده است و پس ا...