جلال‎الدین خوارزمشاه، نماد مقاومت مسلمانان در سال‌های نخست حمله مغول، از چهره‌های شاخص تاریخ اسلام و ایران به شمار می‌رود. گزارش‌های مورخان مسلمان از سرنوشت او نیز بسیار پرسش‌برانگیز است. روایت کشته شدن وى به دست اکراد، در سیرت جلال‌الدین مِنکُبِرنى (تألیف منشى او، نَسَوى) ‌که شماری از پژوهشگران آن را، بى رعایت جوانب نقد تاریخی، به‌طور قطع پذیرفته‌اند، نیازمند بررسی بیشتر است. پژوهش حاضر درصدد پاسخ ...

یکی از افسانه‏هایی که پیشینۀ تاریخی و فرهنگی کهنی در میان قوم کرد، و نیز اقوام دیگر دارد، افسانۀ ملک جمشید است. در این مقاله به بررسی کارکردهای نمادین شخصیت‏ها و قهرمانان این افسانه و نیز باورها، اعتقادات و آداب زندگی ­مردمان کرد پرداخته شده است. افزون براین، تلاش شده است که با بهره‏گیری از چارچوب های ادبیات تطبیقی، تفاوت‏ها و شباهت­های روایت افسانه در ادبیات شفاهی ­و مکتوب- براساس روایت علی اش...

پیوستگی میان پدیده‏های تاریخی و نظریه‏های حدیثی‏ - ‏کلامی از مطالعات میان‌رشته‌ای است که لزوم غُسل یا تجهیز هر امام توسط امام بعدی در این شمار است. این مسأله سه دانشِ حدیث، کلام و تاریخ را به هم پیوند ‌داد و رویکردهای متفاوتی را در مواجهه با آن پدید آورد. برخی وکیلان امام کاظم  - که به واقفیّه شهرت یافتند - با ادعای مهدویت ایشان به مقابله با امام رضا  پرداختند و ضمن استناد به این روایت که امام ر...

هر روایتی باید آغاز و پایانی متناسب با گونة ادبی خود داشته باشد، زیرا چگونگی آغازبندی و پایان­بندی هر روایت می­تواند در گیرایی یا دل‌زدگی آن کارگر افتد. این مقاله به بررسی آغازبندی و پایان‌بندی رمان تاریخی عشق و سلطنت نوشتة موسی نثری همدانی اختصاص دارد. هدف اصلی این مقاله بررسی انواع فن‌ها و کارکردها­ی آغازبندی و پایان­بندی رمان مذکور است. در این رمان نویسنده با به­کارگیری روایت خطی تو...

ابوطاهر طرسوسی یکی از راویان ادیب و زبان آور ادب فارسی است که تا به امروز با عنوان راویِ دو روایت منتشرشدۀ داراب نامه و ابومسلم نامه نامبردار شده است. پیش تر در زمینۀ هویت تاریخی ابوطاهر و حضور او در دربار سلطان محمود غزنوی فرضیه ای ارائه شد. پژوهش حاضر می کوشد تا برای نخستین بار با به دست دادن شواهد و اسنادی نویافته از روایت دیگر طرسوسی، یعنی نسخۀ فارسی حماسۀ قران حبشی، احتمالات دیگری در طول فر...

به تازگی، روایت تازه ای به زبان یونانی از کارنامه اردشیر بابکان، که آن را کهن ترین حماسه تاریخی منثور فارسی دانسته اند، یافته شده است. در واقع این روایت نویافته را می توان خلاصه ای از متن پهلوی کارنامه به شمار آورد که با سبکی کاملاً متفاوت نوشته شده است. اختلاف سبک بیان این دو اثر چنان بارز است که مقایسه اساسی ترین ویژگیهای ادبی آن دو متن را ناگزیر می کند و این مقایسه به روشنی نقش و حضور پر اقتد...

عاشورانگاری اهل سنت از قرن دوم تا نیمه قرن هفتم مهم ترین دوره نگارش و تدوین این متون است. عاشورانگاران مورد بررسی در این پژوهش علاوه بر گرایش به عقاید عمومی اهل سنت از جمله اعتقاد به دو خلیفه اول، انتخابی بودن خلیفه و دیگر موارد، دارای گرایشهای فرعی نیز بودند که آنها را از یکدیگر متمایز کرده است. برخی از ایشان تمایل شدیدی به اهل بیت(ع) دارند و در مقابل نگاه انتقادی شدیدی نسبت به بنی امیه و حتی ...

زمان استعاره ای است که خود را با گذار، تکرار و مکان نشان می دهد و انسان تنها موجودی است که با این استعاره، هم استمرار می یابد و هم خود را می شناسد. روایت های تخیلی عالی ترین ساختارهایی هستند که زمان وجودی انسان را نشان می دهند. از این رو، هم هویت سازند و هم تحت تأثیر هویت ها. این مقاله با بررسی شکل های زمان در روایت های تخیلی نشان می دهد که چگونه در هر برهه ای، منجر به هویت های ویژه شده اند. ای...

به سفرنامه‏ها به عنوان یکی از منابع مهم شناخت ویژگی‏های فرهنگی و اجتماعی جوامع توجه شده، ولی این توجه همواره با محدودیت‏هایی در فهم، شناخت و تفسیر نیز قرین بوده است. سفرنامه‏ها در واقع، نوعی روایت است، روایتی که قالب زمان، مکان، موقعیت و رخدادها، تنگناهایی را برای آن به وجود می‏آورد. روایت سفرنامه‏نویسان غیرایرانی درباره ایرانیان و ویژگی های فرهنگی ـ اجتماعی آنان موضوعی است که در مقاله حاضر به ...

بررسی مقایسه ای قصص قرآن با دستاورد های باستان شناسانه دانشمندان در خصوص وقایع تاریخی، در نشان دادن اعجاز قرآن اهمیت بسزایی دارد. در این مقاله، ابتدا، با توجه به این دستاورد ها، روایت اسطوره ای سومری- بابلی را در خصوص داستان طوفان بررسی می کنیم؛ سپس روایت وحیانی از داستان طوفان نوح را بر مبنای آیات قرآن طرح خواهیم کرد و در انتها با اشاره به وجوه اشتراک و افتراق این دو روایت نشان می دهیم که نوع ...