تا پیش از ابن عربی و بنا بر سنت دیرینه به یادگار مانده از حکمای یونانی، محدوده ادراکات انسانی منحصر به عالم حس و عالم عقل بود. چون حس برای عقل به عنوان ابزار شناخت محسوب می شد، عقل، مُدرِک نهایی شمرده می شد. این عقل که مؤیّد به منطق بود علاوه بر اینکه مرجع کامل ادراک بود، داور نهایی نیز به حساب می آمد. در آن سنت فکری همۀ یافته ها از صافی عقل منطقی باید عبور داده شود تا صحت و سقم آنها معلوم گردد. ا...

منطق دانان حملیة محصوره را به حقیقیه و خارجیه تقسیم کرده اند؛ حقیقیه آن است که موضوع ملاک حمل محمول بر موضوع است. موضوعات حقیقیه چهار دسته اند: یک دسته از این موضوعات وجودند که احکام بدون فرض و تقدیر بر تمام افرادش بار می شود و در سه دستة دیگر از موضوعات بدون آنکه برای همه یا برخی از افراد آن فرض وجود شود حکم صادق نخواهیم داشت. حقیقیه، هر چند مساوق با متصله است، بدان بر نمی گردد، زیرا در حملیه ...

ابن‌خلدون در مقدمه‌ی خود گونه‌ای از اندیشه‌ی تاریخی را مطرح کرده است که با تاریخ‌نگاری رایج عصر خود و حتی پس از آن، تفاوت‌های آشکاری دارد.در این شیوه به جای تأکید بر وقایع و فقط نقل اخبار، بر یافتن سرشت وقایع تاریخی، علت وقوع آن و تأثیرات آن بر حوادث دیگر تأکید می‌شود.این رویکرد به تاریخ که می‌توان تاریخ علمی، سنجیده و اندیشیده‌ و به بیان دیگر منطق تاریخ خواند، روشی دارد که مقدمه‌ی ابن خلدون در...

بحث دلالات و تقسیمات آن سابقه ای در منطق ارسطو و منطق رواقی ـمگاری نداشته است و از نوآوری های منطقی ابن سینا محسوب می شود. در مجموع می توان وی را بیشتر به عنوان مؤسس و بنیان گذار مبحث دلالات ـ و نه شرح و بسط دهنده آن ـ به حساب آورد. در میان دلالت های سه گانه لفظی، دلالت التزامی از بقیه بحث انگیزتر بوده است. در عبارات ابن سینا و بیش از همه در آثار شارحان و تابعان وی، مناقشات و تشکیکات فراوانی در...

ارسطو نخستین کسی بود که مطلق دانش را مورد تقسیم قرار داد و براساس ملاک غایت آنها را به سه دسته، علوم نظری، عملی و تولیدی تقسیم کرد و پس از آن برمبنای موضوع به تقسیم هریک از این علوم پرداخت. اما فارابی برخلاف ارسطو رشته های علمی را تقسیم کرد و علوم را براساس سودمندی، به دو بخش علوم ابزاری که علومی نافع میباشند و علوم غیرابزاری تقسیم کرد، که علوم ابزاری شامل زبان و منطق، و علوم غیرابزاری شامل علو...

چکیده فخر الدین رازی عکس مستوی قضایای حقیقیه و خارجیه را برای نخستین بار به صورت جداگانه مورد بحث قرار داده است، اما افضل الدین خونجی بسیاری از احکام او را مورد نقد قرار داد و بیش تر این نقدها از سوی منطق دانان بعدی پذیرفته شده است. عکس مستوی قضایای خارجیه در مقاله دیگری بررسی شده و با فرمول های منطق جدید آشکار شده است که در دو مورد فخر رازی خطا کرده و خونجی بر حق بوده است و در موارد دیگر، اختل...

پژوهش حاضر تلاشی است برای مقایسة محتوای دو اثر برجستة عرفانی، منطق الطیر عطار نیشابوری و رسالة الطیر ابن سینا، که به شیوة مطالعه و با استفاده از تحلیل کیفی و کمی محتوا صورت گرفته است. برای سهولت مقایسه از جدول‌ها و نمودارهایی نیز استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شباهت‌ها عمدتاً در محتوای اثر است. مهم‌ترین شباهت دو اثر اشتراک در مضمون آن‌هاست. وجود رمز «مرغ» و مضمون «وحدت» بسیار بر...

جایگاه گزارههای اخلاقی از جمله مسائلی است که قرن هاست ذهن متکلمان، فلاسفه و دیگر اندیشمندان را به خود معطوف داشته و اظهارنظرهای متفاوتی در این زمینه ارائه شده است. در این مقاله، سعی شده بازتابی از دیدگاه ابن سینا در این خصوص ارائه گردد. بحث اخلاق از یک سو، با بحث های حسن و قبح متکلمان گره خورده و از سوی دیگر، قرین مبحث قضایا، اقسام قیاس و مواد آن در منطق است. در این نوشتار، ابتدا به بررسی جایگا...