با وجود فرسنگ ها فاصله میان دو کشور ایران و آلبانی، فرهنگ و تمدّن ایرانی تأثیر چشمگیری بر فرهنگ آلبانیایی ها داشته است. تاریخ نویسان از گستره و تأثیر عمیق ادبیّات فارسی و به طور کلّی تمدّن ایرانی در قلمرو عثمانی، بویژه در منطقه بالکان در شگفت هستند. تحقیقات نشان می دهد فرهنگ ایرانی به مثابه نرم افزاری با پشتوانه آیین اسلام بوده که به همراه سخت افزاری سپاهیان عثمانی وارد آلبانی شده است و طیّ پنج قرن ...

بسیاری فرهنگهای فارسی به عربی منتشر شده و مورد استفاده چندان شناخته شده نیستند و اغلب استادان و محققان ادبیات و زبان فارسی تطبیقی و نیز آموزش زبان فارسی به عرب زبانها با پاره ای از آنها آشنایی کافی ندارند، افزون بر این حجم تالیف فرهنگهای فارسی به عربی هنوز ضعیف بوده و عملا پاسخگوی نیازهایی آموزشی و فرهنگی نیست. روش و مضمون این فرهنگها هم دچار نقصهای گوناگون است که عموما نتیجه عدم تسلط و احاطه ک...

باورهای عامیانه که ریشه در اساطیر، آیین ها و معتقدات بشر ادوار کهن دارند، در نواحی مختلف ایران، از جمله ایلام با تاریخ و فرهنگ چند هزار ساله، حضور دارند. تحقیق در سابقۀ باورها و سنن عامه، ما را با گوشه هایی از ذهنیت مردم در ادوار کهن آشنا می کند. به سبب سیطرۀ سنت شفاهی بر ادبیات و فرهنگ ایلام و عدم کتابت آثار در روزگاران کهن، نمی توان در باب ریشه و قدمت آیین ها و باورهای این ناحیه، تحقیقی اطمین...

در دنیای امروزی ضرورت فرهنگ نامه نویسی در جهت دستیابی سریع و آسان به اطلاعات، از سنن نوشتاری جامعه ی ادبی محسوب می شود. ادبیات فارسی نیز در پیشبرد این اهداف خود را از وجود انواع لغت نامه ها، دایره المعارف ها و فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات و... غنی کرده است. براین اساس و با توجه به این که دیوان شهریار یکی از غنی ترین آثار از حیث کاربرد اعلام است و شناخته شدن این اعلام کمک شایانی برای فهم دقیق تر و ...

واژۀ «شکر» و ترکیبات و اصطلاحات برساخته از آن مثل شکربار، شکرپاره، شکربوره، شکرپلو، شکرپنیر، شکرشکن و... در نثر و نظم فارسی و تاجیکی در موارد مناسب به کار رفته اند؛ اما هیچ شاعری به اندازۀ نقیب خان طغرل احراری از این تعبیرها این قدر فراوان و آن هم با استادی تمام استفاده نکرده است. در این مقاله انواع این ترکیب ها و اصطلاحات و نحوه کاربرد آن ها در اشعار این شاعر توانمند بررسی شده است. در بخش دیگر...

صدر الدین عینی (1256ـ1333ش/1878ـ1954م) پیشگام ادبیات نوین فارسی ـ تاجیکی قرن بیستم ورارود به شمار می‌آید. او منتقد، شاعر، نویسنده، تاریخ‌نویس و زبانشناس بوده و آثاری در هر یک از این زمینه‌ها خلق کرده که بیشتر آنها سهم بزرگی در دگرگونی‌های ادبی، اجتماعی و فرهنگی ورارود قرن بیستم داشته است. نگاه ویژۀ عینی در بیشتر آثارش با تعریف خاص سوسیالیسم روسی معنا می‌یابد. این تحقیق با نگاهی انتقادی در پی پا...

در مقالۀ حاضر سعی بر آن است تا در چارچوب صرفِ شناختی، به ویژگی‌های معناییِ تکواژ زایای «کار» به‌عنوان مقوله‌ای چندمعنا پرداخته شود و امکاناتِ طرح‌واره‌های تصوری برای طبقه‌بندیِ صورت‌هایی که این تکواژ در آن به‌کار می‌رود، معرفی شود. این تحقیق نشان می‌دهد که فارسی‌زبان‌ها هنگام مواجهه با بسیاری از واژه‌های حاوی تکواژ «کار»، معنای استعاری آن را درک می‌کنند و طرح‌واره‌های تصوری آن را در ذهن خود می‌سازن...

نوشتۀ حاضر با هدف نقد و تحلیل مقالۀ «دربارۀ فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی و ضرورت تدوین آن» تألیف بهمن سرکاراتی که در سیزدهمین شمارۀ نامۀ فرهنگستان چاپ شده، به نگارش درآمده است. نگارنده با تأکید بر اینکه عنوان اصلی مقاله با موضوع و محور اصلی آن هم خوانی کامل ندارد، دربارۀ عدم شفاهیت تعاریف بیان شده از واژه ها و اصطلاحات اصلی به کاررفته در متن، یعنی «فرهنگ»، «ریشه شناسی»، «زبان» و «زبان فارسی» بح...

عرفان اسلامی با تکیه بر پشتوانه غنی فرهنگ اسلامی از قرن دوم هجری به بعد بتدریج در بیشتر مناطق خاورمیانه بویژه ایران ریشه دوانید و بر بیشتر ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ادبی جامعه سایه افکند. با تحقیق در آثار ادبی گذشته بویژه آثار قرن ششم  به بعد کمتر اثری را می توان یافت که به نحوی تحت تأثیر عرفان اسلامی نباشد. کاستن از تعصبات دینی و مذهبی، رواج آزادگی و وسعت مشرب، تلاش جهت تقریب ادیان و مذاه...

فرهنگ بزرگ سخن پژوهشی به نسبت جدید در زمینة فرهنگ نویسی زبان فارسی به شمار می آید که ضمن بهره گیری از دستاوردهای فرهنگ های پیشین، دارای نوآوری های برجسته ای است. این فرهنگ ضمن استفاده از پیکرة زبانی در انتخاب واژه ها، به آوانویسی، ترکیبات واژه ها و ارائة مثال ها و شواهد مناسب پرداخته است. یکی از ویژ گی های این فرهنگ، ریشه یابی واژه ها به ویژه واژه های دخیل در زبان فارسی است که در میان آن ها نَود...