ضرورت تکوین هویت ملی جدید، از مسائلی بود که برای تجددگرایان دوره‌ی قاجار به ویژه پس از انقلاب مشروطه مطرح شد و در قالب پژوهش در گذشته و با محوریت تاریخ و زبان به عنوان دو مقوله‌ی فرهنگی و تمدنی جلوه یافت. محمدامین ریاحی نیز از جمله پژوهش‌گرانی بود که دغدغه‌ی پژوهش در مقوله‌های فرهنگی ـ تمدنی ایران داشت. این پژوهش بر محور این پرسش بنا شده که مسأله‌ی فرهنگ و زبان در پژوهش‌های ریاحی چه جایگاهی داش...

زبان فارسی در دورۀ اسلامی به گویش­های متعدد انشعاب یافته است. بسیاری از واژه­های این گویش­های متنوع طی گذشت سده­ها دستخوش تحولات آوایی و واجی گردیده است. با نگاه دقیق به ساختمان زبان و قواعد دستوری گویش­های پراکندۀ ایرانی، می­توان به پیوند میان این گویش­ها با زبان­های دوره باستانی دست یافت. گویش رایج در منطقۀ سرکویر، به لحاظ زبانی و واژگانی دارای ویژگی­های برجسته­ای است که نویسندگان را بر آن دا...

متون فارسی- عبری، متونی هستند که به زبان فارسی و به خط عبری به نگارش درآمده اند. سابقة پیدایش این متون به پیش از نخستین اثر فارسی به خط عربی، یعنی کتاب الابنیه عن حقایق الادویه اثر ابومنصور موفق هروی به کتابت اسدی طوسی (447 هجری قمری) بازمی گردد. بنابراین تحقیق دربارة این متون برای بررسی های تاریخی زبان فارسی امری حیاتی و بسیار مهم است. یکی از حوزه های بسیار مهم متون فارسی- عبری ترجمه های تورات...

به شهادت تاریخ و اسناد فراوان موجود، بی شک کهن ترین ارتباط فرهنگی و ادبی جهان بین دو سرزمین ایران و هند است که قدمت آن به چندین هزار سال می رسد. پس از نفوذ و گسترش اسلام به علل گوناگون و دلایل مختلف، ارتباط سیاسی، فرهنگی، علمی، ادبی و هنری و نقل و انتقال های قابل توجّه، زمینه نفوذ و گسترش زبان و ادبیّات فارسی در شبه قارّه افزایش یافت و سبب گردید حیات فرهنگی، زبانی و ادبی کشور پهناور هند و پاکستان ...

داستان‌های عاشقانه به عنوان مهم‌ترین بخش متون غنایی، سهم قابل توجّه از گسترة زبان وادب فارسی را به خود اختصاص داده‌اند. مطالعات انجام شده در حوزة ادب غنایی نشان می‌‌‌دهد که سابقة این داستان‌ها به آغاز شعر فارسی و آثاری چون آفرین‌نامة بوشکور بلخی، ورقه و گلشاه عیّوقی و وامق و عذرای عنصری، بازمی‌‌‌گردد. کسب آگاهی در زمینة متون غنایی، عشّاق ادب فارسی و آشنایی با صاحبان این آثار چندان دشوار نمی‌‌‌نمای...

حاتم بن عبدالله طایی از شخصیتهای مطرح در ادبیات مشرق زمین و بویژه ادبیات فارسی و عربی است . نامحاتم صدها بار در متون کهن فارسی اعم از نظم و نثر آمده و حکایت های فراوانی از بخشش های وی موجوداست . داستان هایی چند نیز از حاتم طایی در ادبیات عامیانه برجای مانده که در مطالعات فولکلوریک بسارزشمند است . آنچه در این نوشتار آمده اطلاعاتی از زندگانی حاتم طایی، جایگاه وی در ادبیات منظوم ومنثورفارسی، ضرب ا...

یکی از انواع ادبی معروف و گسترده در زبان فارسی، ادبیّات غنایی است. دوره­ی کمال اشعار غنایی نیز در زبان فارسی از قرن چهارم آغاز گردیده است. در ادب پارسی در کنار قالب غزل، برای بیان مضامین غنایی و عاشقانه، استفاده از مثنوی های عاشقانه نیز رواج دارد. اصولاً داستان سرایی از انواعی است که بسیار زود در شعر فارسی مورد توجّه قرار گرفته است. عنصری در قرن پنجم چند داستان و از جمله«وامق و عذرا» را به نظم کشی...

متون تفسیری ایرانی، افزون بر جنبه های معرفتی، اخلاقی و اجتماعی، از منظر «اثرگذاری بر ادبیّات» و «اثرپذیری از ادبیّات» نیز حائز اهمّیّت است. در این بین، «تفسیر سورآبادی» که از کهن ترین نگاشته های عالمان ایرانی در زمینه دانش تفسیر می باشد؛ به سبب قدمت، توجّه ویژه به قصص قرآن، روش هنری و بدیع نویسنده در بیان مطالب و همچنین جلوه های ادبی، محورهای پژوهشی مختلفی را ایجاب نموده است. نگاشته پیش رو که به روش...

وجود واژه های ترکی در متون زبان و ادب فارسی نشانگر پیوند دیرینة این دو زبان با یکدیگرست و از آنجا که دیوان حافظ نیز – که غزل فارسی در آن به اوج شکوفایی و کمال خود رسیده از این تأثیرپذیری بر کنار نبوده است، در این مقاله سی و پنج واژة ترکی آن معرفی و کاویده و با استناد به منابع، ریشه شناسی شده است. امیدست که این مقاله بتواند با تحلیلی درست برای حافظ دوستان و حافظ پژوهان باشد.

ادبیات و فرهنگ کشورِ ما جایگاه ویژه ای را به اسطوره ها، اعم از اسطوره های کهن و نو، اختصاص داده است. علیرغم گستردگی اسطوره های ایرانی، ادبیات معاصر این سرزمین شاهد حضور چشمگیر اسطوره های بیگانه و نشأت گرفته از ادبیات خارجی، اعم از شرق و غرب بوده است. در این مقاله، پژوهندگان کوشیده اند تا با بهره گیری از نظرات پیر برونل که رویکرد نوینی را در عرصة نقد اسطوره شناختی ارائه کرده است، به اهمیت نقش و ج...