این نوشتار، پژوهشی است در برخی آثار عرفانی ابن سینا و مثنوی مولانا در جهت نشان دادن دیدگاه عرفانی آن دو در تبیین رابطه روح و جسم. آثار عرفانی مورد نظر در رابطه با ابن سینا عبارتند از رسائل تمثیلی (حی بن یقظان، رساله الطیر، سلامان و ابسال) و نیز قصیده عینیه. و در مورد مولانا، علاوه بر آراء صریح وی، آراء غیر صریح وی ضمن مشهورترین بخشهای مثنوی که شامل «نی نامه»، «داستان پادشاه و کنیزک» و «داستان...

هم‌زمان با عزم پادشاهان صفویه بر حاشیه­رانی و کوتاه کردن دست صوفیان قزلباش از دستیابی به قدرت و تنفیذ شریعت به مثابه­ ابزار کسب مشروعیت، متون ردّیه­ برخی فقیهان بر ضد تصوف نیز در نیمه­ دوم عصر صفوی رشد قابل توجهی یافت. یکی از فقیهان اخباری اثرگذارِ این عرصه ملا محمدطاهر قمی است که با نگارش رسائل متعددی در مخالفت با تصوف، حکمت و فلسفه از پرکارترین ردّیه­نویسان این برهه­ زمانی محسوب می­شود. این مقال...

کتاب " بیان معانی الفاظ القرآن " تصنیف علی ابن عبدالله بن عباس ( فو : 118 ه.ق)- که در ضمن مجموعه ای مخلوط از رسائل قرآنی است – در اصطلاح قرآن پژوهان ، در فن وجوه و نظائر قرآن کریم است . این کتاب ، اثری مستقل و ارزشمند در این زمینه به شمارمی آید و در آن ، وجوه معنایی 72 واژه از قرآن آمده است . دانشمندان ، کهن ترین اثر در این فن کتاب را " الاشباه و النظائر " مقاتل ابن سلیمان بلخی (فو : 150 ه.ق...

زمان زندگی میرسیدعلی همدانی (۱۳۱۴-۱۳۸۶م.) با ایام پرآشوب انقراض دولتداری خان‌های مغول، خروج سربداران و آغاز دولتداری تیموریان مطابق می‌آید. در آن روزگار، زبان فارسی دری یا به‌اصطلاح امروزی، زبان فارسی تاجیکی در قسمت بزرگ سرزمین آسیا (آسیای مرکزی، آسیای خرد، آسیای غربی، آسیای شرقی و آسیای جنوبی) زبان عمومی بین‌المللی تلقی می‌شد و اقوام و ملیت‌های گوناگون از آن استفاده می‌کردند. این مقاله با اساس...

نبوغ استثنایی و شخصیت منحصر به فرد و جامعیت علمی ابن سینا در قرن پنجم،  مبین ذو ابعاد بودن وی است. به دلیل برجستگی او در حوزه‌های فلسفه و حکمت و طبابت (پزشکی)، برخی از وجوه دیگر شخصیتش، از جمله عرفان و شهود، مغفول مانده است. بررسی آثار وی در اشارات و تنبیهات، معراج‌نامه و رسائل، در باب نفس و عشق و ...، معرف گرایش عمیق عرفانی اوست و علاوه بر تسلط علمی، نشان‌دهنده‌ی درگیری عملی وی با این حوزه‌ی پ...

آآنچه در بارۀ زندگی و دورۀ فعالیت ابوسعید سجزی، ریاضی‌دان و منجم ایرانی و مسلمان سدۀ چهارم هجری، می‌دانیم اطلاعات اندکی است که از گزارش‌های دیگران و بعضی از آثار او به دست می‌آید. برخی از پژوهشگران با توجه به آثار ریاضی سجزی و بعضی از نسخه‌های ریاضی موجود به خط او، تاریخ تولدش را در حدود سال 330ق تخمین زده‌اند. از سجزی آثار متعددی در سه حوزۀ ریاضی، نجوم و احکام نجوم بر جای مانده است. با این که ...

حکما، به ویژه صدرالمتألهین، بر نظریۀ «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» تأکید می­کنند. این در حالی است که عرفا حمل صفات واجب را متأخر از مقام ذات دانسته و ذات واجب را مقام «لا اسم له و لا رسم له» می­دانند. علامه طباطبایی در کتاب نهایة الحکمة قول به تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب را پذیرفته است، در حالی که در تفسیر المیزان، مهرتابان و رسائل توحیدیه قائل به نفی کثرت مفهومی از مق...

رساله لوامع یکی از متون ادبی فارسی است که افزون بر مضامین بلند عرفانی، ارزش‏های ادبی‏هنری حایز اهمیتی را داراست. این دو ویژگی سبب شده است که از دیرباز مورد توجه عرفا و ادبا قرار گیرد. در گذشته برخی رسالات جامی از قبیل اشعّه‏اللمعات و فوائد‏الّضیائیه فی شرح الکافیه جزءِ منابع درسیِ حوزه‏های علمیه بوده است. وجود نسخه‏های خطی فراوان از رسائل و اشعار جامی نیز نشان‏دهندۀ توجه ...

اخوان الصفا در رسایل خود بعد از پیشینة تاریخی بحث نظام فیض، دربارة چگونگی پیدایش کثیر از واحد، دو نظریه بیان کرده اند. بر مبنای نظریة اول، مراتب طولی فیض عبارتند از: خدا= عقل فعال = عقل منفعل (نفس کلی) = هیولای اولی= جسم مطلق (هیولای ثانیه). بر مبنای نظریة دوم، بین مراتب طولی فیض و سلسلة اعداد (از 1 تا 9) تناظر وجود دارد و این سلسلة طولی عبارتند از: خدا= عقل=نفس=هیولی= طبیعت= جسم فلک=ارکان چها...