ایهام یکی از مهم­ترین صنایع معنوی بدیع در ادبیات فارسی است، اما علی رغم اهمیتش در تعریف و انواع آن در کتب بدیع و بلاغت دقت کافی نشده است. یکی از اهداف مقالۀ   حاضر بازتعریف ایهام است. در این مقاله با بررسی تعریف ایهام در کتب گوناگون قدیم و جدید، سعی می­شود تعریف دقیق­تری از ایهام به دست داده شود. همچنین انواع ایهام در     کتاب­های قدیم و جدید بلاغی فارسی و عربی- مانند ایهام مجرده، ایهام مرشحه، ...

شعر آیینی به گونه‌ای از شعر متعهّدانه گفته می‌شود که از جهت معنایی و محتوایی صبغه کاملاً دینی دارد و از آموزه‌های وحیانی، فرهنگ عترت و ولایت و تاریخ اسلام سرچشمه می‌گیرد. مناسبت‌های مذهبی، ستایش چهره‌های دینی، توجّه به مقوله‌های قدسی و ملکوتی و تزکیه و تهذیب نفس انسانی در هسته مرکزی شعر مذهبی قرار دارد. پیدایش شعر جدید آیینی را در دهه چهل و پنجاه باید یک اتفاق تازه و مهم در ادبیات فارسی دانست؛ بی‌...

هدف: احیای متون فارسی و دست‌نوشته‌های موجود در گنجینة نسخه‌های خطی کتابخانه‌ها، بحث تازه‌ای نیست و برخی از دانشمندان برجسته، در این زمینه خدمات شایانی ارائه داده‌اند، لکن فهرست‌های رایج، وافی به مقصود طالبان آثار نیست و این کار را باید جهتی نو بخشید و از شیوه‌های جدید و صحیح پیروی کرد. روش: در راستای روش‌های احیا و حفظ متون فارسی در تمام مراحل آن از جمله کتابت، مقابله، تصحیح، ترجمه، تدریس، ته...

در قرن بیستم میلادی با آغاز نگارش رمان‌نویسی و داستان‌های کوتاه در زبان‌های فارسی و اردو، نهضت‌ها و مکتب‌هایی همچون رئالیسم، رئالیسم اجتماعی و سوررئالیسم بر ادبیات داستانی معاصر دو کشور ایران و پاکستان سایه افکنده است. نثر جدید فارسی و اردو در برگیرندة سرمایة بزرگی از رمان‌ها و داستان‌های کوتاه و گنجینه ای سرشار از آن است. طی دوره‌های متفاوت رشد و شکوفایی ادبیات داستانی، داستان کوتاه پیشگام مقو...

ریتم زبان ها به تفکیک در سه حوزه بحث و بررسی می­شود: ساخت وزنیِ ( metrical structure ) زبان، ریتم طبیعی گفتار ( speech rhythm )، و وزن شعر. در زبان فارسی رسمی، ساخت وزنی واژگان در چهار شکل پایه ( foot ) آیمبی ( iambic ) خلاصه می­شود (طبیب­زاده 1386). وزن شعر نیز در عروض جدید به تفصیل، تبیین و تشریح شده (نجفی 1386الف وب) و در زمینه ریتم گفتار فارسی رسمی نیز، گمان هجا-زمانی ( syllable-timing ) (حق...

دخل و تصرّف در روایت‌ها و خلق روایت‌های جدید و احیاناً پیچیده‌تر، شیوه‌ای است که سنّت روایی فارسی بر پایه آن شکل گرفته‌است؛ از این رو، بسیارند روایت‌هایی که از رهگذر جرح، تعدیل، حذف و اضافه‌کردن عناصر و اجزای روایت، صورتی دیگر و گاه کاملاً متفاوت یافته‌اند. بررسی اینکه «‌چگونه روایتی تاریخی و ساده، به روایتی داستانی و پیچیده، تبدیل می‌شود»، «‌دست‌‌کاری‌های قصّه‌پردازان در روایت، غالباً از چه سنخی است...

این پژوهش با مقایسۀ ساختار گفتارهای مؤدبانۀ زبان ژاپنی و فارسی امروزی، به‌ بررسی شباهت‌های ساختاری این گفتارها در هر دو زبان می‌پردازد. بدین منظور نخست، بر دو شاخص «گفتار مؤدبانه در قالب واژگان» و «گفتار مؤدبانه در قالب جمله» تأمل خواهیم کرد، که در پژوهش‌های جدید لحاظ شده‌اند. سپس، با آوردن مثال‌هایی از دو زبان به مقایسۀ ساختار و ویژگی‌های گفتارهای مؤدبانۀ آن‌ها می‌پردازیم. افزون بر این، برای آ...

در این نوشته، «تاریخ تحولات فرهنگ‌نویسی فارسی» در قلمروی زبان فارسی بررسی می‌شود. با مقایسۀ قدیمی‌ترین فرهنگ‌های فارسی با فرهنگ‌هایی که در سدۀ بیستم نوشته شده‌اند، می‌توان کل تاریخ فرهنگ‌نویسی فارسی را به دو دورۀ «سنتی» و «علمی» تقسیم کرد. منظور از فرهنگ‌نویسی سنتی دوره‌ای از فرهنگ‌نویسی فارسی است که از قرن چهارم و پنجم هجری آغاز شد و تا پایان قرن سیزدهم هجری ادامه یافت. فرهنگ‌های این دوره هم ا...

مقالة حاضر گزارشی است از طرح ایجاد پایگاه مستند موضوعی فارسی در کتابخانة مرکزی و مرکز اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد که دربرگیرندة موضوع‌های کلیة کتاب‌‌های فهرست‌شدة کتابخانه‌های این دانشگاه می‌باشد. فهرست سرعنوان‌های موضوعی فارسی موجود در کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی با خدمت سی‌ساله به بازنگری، ا...

در این نوشتار آراء و تعلیلات دانشمندان یونانی، اسلامی و لاتینی دربارة رنگین‌کمان، از ارسطو تا دیتریش دو فرایبرگ و کمال‌الدین فارسی بررسی شده است. از نظر ارسطو، رنگین‌کمان حاصل تابیدن نور بر ذرّات آب در ابر است. در جهان اسلام ابن هیثم که نخستین بار تحوّلی جدید در شناخت نور یا اپتیک قدیم پدید آورد، با «روش تجربی» به توضیح رنگین‌کمان پرداخت. چند قرن بعد کمال الدین فارسی به تفسیر نوشته‌های ابن هیثم ه...