سیر تاریخی »آیات الأحکام« در عصر تابعین مورد بررسی قرار گرفته است. عصر تابعین، عصر شکوفایی و گسترش فقه قرآنی به شمار می آید. در این برهه، دگرگونی هایی در پژوهشهای فقهی - قرآنی پدید آمد و در بستر آن، نهال مذهبهای فقهی شکوفه زد و رو به رشد نهاد. مهم ترین آموزگاران صاحب مکتب تابعین، امام علی(ع)، ابی بن کعب و ابن مسعود بوده اند.  در زمان تابعین، گرایشهای گوناگون کلامی سیاسی و فقهی شکل گرفت. فاصله م...

از نظر تاریخی ضرورت قانون‎گذاری احکام فقهی به عنوان یک فرایند، نزد فقهای مذاهب اسلامی مشهود بوده و جامعه اسلامی ضرورت آن را از قرنها پیش احساس نموده است؛ زیرا این امر یکی از گستره‎های مهم و عملی اجتهاد اسلامی به شمار می­ رود. در حقیقت دولتمردان و مجتهدان اسلامی، پیش از رنسانس کشورهای غرب در این فرایند، گوی سبقت ربوده­ اند. مثلاً «قانون­ نامه» در سالهای 926-967ق و سپس «مجله الاحکام العدلیه» در سا...

سِرُّالإسراء تألیف استاد عرفان و اخلاق معاصر، مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور;  است که با روش‌های اجتهادی به استنباط معارف عرفانی و آموزه‌های اخلاقی از کتاب و سنت پرداخته است. این تحقیق، به تدوین قوانین عامی می‌پردازد که در پسْ‌زمینۀ روش مؤلف کتاب سِرُّالإسراء برای فهم آیات و روایات عرفانی و اخلاقی و یا در صدور توصیه‌های تربیتی بر اساس کتاب و سنت به کار رفته است. این قواعد، هم‌وزن قواعد فقهی در دانش فقه و ...

قاعده «ما یضمن» از قواعد بسیار مشهور فقهی است که هر چند مبنای روایی خاصی در ارتباط با آن وجود ندارد، اما به عنوان یک قاعده ی اصطیادی در کتب فقهی و حقوقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این قاعده از دو جزء اصل و عکس تشکیل شده است؛ قاعده بدین معنا است که هر عقدی که صحیح آن ضمان آور باشد، باطل آن نیز ضمان آور است؛ و هر عقدی که صحیح آن ضمان آور نباشد، باطل آن نیز ضمان آور نخواهد بود. در حقوق مدنی ...

ابواب اقتصادی و معاملات در اسلام، ماهیت امضایی دارند. اندیشه وران اقتصادی متناسب با نیازهای جامعه به طراحی ابزارها و شیوه های معاملاتی اقدام می کنند و فقیهان مالی در چارچوب اصول و قواعد شریعت، آنها را بررسی و گزینش می کنند. چالشی که در بررسی مسائل فقه اقتصادی وجود دارد، بین رشته ای بودن و نبود روش پژوهش معتبر دراین باره است؛ از یک سو اندیشه وران اقتصادی در طراحی ابزارهای مالی تسلط کافی بر بُعدها...

قاعده عدم ولایت فردی بر فرد دیگر از قواعد مسلّم فقهی است و مبنای بسیاری از احکام و موضوعات فقه است. این قاعده در فقه سیاسی از قواعد زیر بنایی بوده، کاربردهای زیادی دارد و مبنای بسیاری از احکام سیاسی و آزادی های مردم به شمار می رود. از آنجا که لازمه این بحث غور در باب ولایت در فقه بود، لذا در این مقاله انواع ولایت افراد و حاکمان در زندگی دیگران مورد کنکاش و فحص قرار گرفته است. البته ولایت حاکم در...

از آنجا که جوامع انسانی همواره پویا هستند و قوانین به بیان اصول و قواعد کلی بسنده می­کنند، رویه قضایی در نقش تکمیلی و تفسیری می­تواند تفاسیری منطبق با واقعیات و ضروریات اجتماعی از قانون ارائه دهد؛ در حقوق ایران، رویه قضایی به معنای آرای همانند دادرسان از منابع تکمیلی و تفسیری بوده و پذیرش این امر که موجد قاعده حقوقی باشد دشوار به نظر می­رسد؛ در حقوق مصر قاضی را قانون گذار دومی می­دانند که به قا...

ارتباط علم و دین از زوایای مختلفی در فلسفه بررسی شده است، اما از منظر بحث های اصول فقهی کمتر بدان توجه شده است. در این مقاله، تأثیر داده های علوم تجربی در استظهار از ادلۀ لفظی قرآن و سنت با گرایش فهم حکمت احکام، بررسی و قواعد اصول فقهیِ آن بیان شده است. برخی از این قواعد که در این مقاله تبیین شده اند عبارتند از: پذیرش تفسیر علمی به شرط مطابقت با ظهور نوعیِ زمان صدور، پذیرش تطبیق جدید برای ظهور پی...

یکی از قواعد فقهی مهم که تحقق عینی آن در جامعه مسلمین، سدی مقابل کفار است، «قاعده نفی سبیل» می باشد؛ بر اساس قاعده مذکور، خداوند متعال در عالم تشریع، تکوین و در مقام احتجاج، طریقی و سبیلی علیه مؤمنین برای کفار قرار نداده است. در بحث رابطه نفی سبیل با استراتژی های مطرح در نظام بین الملل، هر چند هر یک از این استراتژی ها در بعضی شرایط با مفاد قاعده نفی سبیل نزدیک می باشند اما نمی توانند کاملاً منطب...