در این مقاله به بررسی نمادهای اندامی به کار رفته از نباتات در ادبیات فارسی پرداخته ایم و دیوان شاعرانی چون رودکی، فرخی، منوچهری، ناصرخسرو، سنایی، سعدی، مولوی و حافظ بر این اساس مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته است. مطابقت این گونه کاربردهای ادبی بر پایهء تشبیه و در قالب یک ارتباط تثلیثی آنیمیسم، تناسخ گیاهی و باور اساطیری تبدیل انواع از گیاه پیکری به انسان پیکری، سیر تصویرگرایی اندامی انسان را در ...

درون‌مایه و هدف اصلی سفرنامه‌ها انتقال تجربیات، دیده‌ها و شنیده‌های نویسنده است. نویسندگان کوشیده‌‌اند تفاوت‌های فرهنگی و مظاهر مختلف تمدن‌های هر ملت را در آثار خود نشان دهند. هرچند هدف آن‌ها بازتاب آموزه‌های اخلاقی و ایجاد اثری تعلیمی نیست، در پویش ناشناخته‌ها، عادات و اخلاق مردم را انعکاس می‌دهند. هدف مقالۀ حاضر یافتن آموزه‌های تعلیمی در سفرنامه‌هایی چون سفرنامۀ ناصرخسرو، اولین سفرنا...

سنت «چراغ روشن‌کنی» یکی از باشکوه‌ترین آیین‌های مذهب جماعت اسماعیلی بدخشان تاجیکستان، افغانستان و شمال پاکستان است که در میان اهالی این مناطق با نام‌های «دعوت»، «دعوت پیر شاه ناصر» و «چراغ‌ روشن‌کنی» معروف است. دربارۀ تاریخ پیدایش این آیین و فلسفۀ آن اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی چون برتلس و ا. خماروف بر این باورند که «چراغ‌ روشن‌کنی» تاریخ خیلی قدیمی داشته و از آیین مهرپرستی و دین زردشتی برای اسم...

سنّت فکری – فلسفی غرب از افلاطون و ارسطو و حتی پیش تر از آن، تا قرن بیستم و در اندیشه و آرای فردینان دوسوسور زبانشناس سوئیسی، تحت تأثیر رویکردی دو قطبی، گفتار را بر نوشتار ترجیح می داده است. در این نگره، انتقال کامل معنا از طریق «گفتار» امکان پذیر می نمود؛ حال آن که نوشتار تنها فرع و جانشین گفتار قلمداد می شد. بطور طبیعی، چنین رهیافت کلام محورانه ای، سرانجام عرصه را برای هرمنوتیک کلاسیک فراهم می...

ناصرخسرو و ابوالعتاهیه از جمله شاعرانی هستند که حکمت را در مضامین شعری خود جای داده و مفاهیم آن را به شکل والایی پرورانده­اند. این دو شاعر بزرگ با بیان این مفاهیم متعالی حکمی، از سردمداران این عرصه به شمار می­آیند و با وجود شباهت­ها، تفاوت­هایی نیز در بیان مضامین حکمی آن‌ها دیده می‌شود. این پژوهش با بررسی بسامد این مضامین، سعی بر توضیح شب...

ناصرخسرو اندیشمند هنرمندی است که از هنر شعری برای بیان اندیشه­های فکری خود بهرۀ زیادی برده است. او در همۀ آثار خود از شعرگرفته تا نثر، به صورت هماهنگ و یک­دست، از عقاید خود سخن گفته و در مقابل این عقاید، از اندیشه­های رایج آنزمان انتقاد کرده است. پرسش اصلی این پژوهش این است که نقد اندیشة سایر حکما و علمای مسلمان و غیرمسلمان در نظر شاعر بر چه مبنایی بوده و چه اندیشه­ای از خود در نمایاندن راه انت...

در سخن شاعران متفکر بن‌مایه‌­هایی هست که علاوه‌بر کثرت تکرار و وسعت کاربرد، با جهان­بینی و منظومه دانش­های گوینده ارتباط دارد. از این‌جمله، بن‌مایه درخت در دیوان و آثار منثور ناصرخسرو است که با دستِ‌کم 177بار کاربرد در مرکز مضامین و تصاویر حکیمانه­ای قرار گرفته که ریشه آنها به باورهای دینی و اعتقادات فلسفی و کلامی شاعر بازمی­گردد. بن‌مایه درخت در آثار ناصرخسرو غالباً در دو محور مهم به‌کار رفته‌اس...

زبان فارسی و عربی از دیرباز با یکدیگر ارتباط و تاثیر متقابل داشته اند . پس از اسلام ، در پی هم آمیختگی اندیشه و دانش اقوام گوناگون ، فرهنگی پربار در جغرافیای سیاسی و اجتماعی اسلام پدید آمد . از سوی دیگر، سیراب شدن این فرهنگ و تمدن از آبشخور پربار قرآن و حدیث، بیش از پیش بر ارزشمندی آن افزود . پس از گسترش سرزمین های اسلامی در ایران، اثرگذاری و اثر پذیری دو زبان و فرهنگ عربی و فارسی از یکدیگر ف...

ناصرخسرو قبادیانی شاعر دگراندیش خراسانی نیمه ی دوم قرن پنجم هجری قمری و سنایی غزنوی، شاعر منتقد خراسانی اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری قمری، با دوری جستن مطلق یا نسبی از مدح و تحت تأثیر تحوّلی عمیق که در روح و شخصیّتشان پدید آمده بود، در ضمن ابیات زیادی در دیوان و حدیقه، در ابعاد و زوایای مختلف، به مقولۀ عقل نگریسته و نظرات خود را مطرح نموده اند. هدف نگارنده این است که در ضمن جمع آوری، دسته ...

استعاره مفهومی یا شناختی بر پیوند میان زبان و تفکر تأکید دارد و استعاره را بیش از آنکه مربوط به زبان بداند، به اندیشه مرتبط می­داند. استعاره پیش از آنکه در قالب یک عبارت زبانی بیان شود، بر مبنای یک تفکر ذهنی ساخته می‌شود. این رویکرد جدید توجه منتقدان را به زیرس یی ذهنی­‌ جلب می‌کند که در فرایند ساختن استعاره نقش مهمی دارند. ناصرخسرو، یکی از شاعران اندیشمند و فیلسوف سبک خراسانی، در بسیاری از قصا...