کارکرد منابع تاریخی قرون متقدم اسلامی در تعین‌بخشی به تصور مسلمانان دوره‌های مختلف از سنت اسلامی و تعریف راست کیشی اسلامی موجبات اهمیت نقد تاریخی این متون می‌شود. مسئله مقاله حاضر بررسی این وضعیت در البدء و التاریخ به‌عنوان نمونه‌ای از این متون است که نه‌تنها مشمول این شکل از اهمیت قرار می‌گیرد بلکه متأثر از ساختار جدلی آن نقش و اهمیت ثانویه‌ای نیز دارد؛چراکه با تحلیل و بازشناسی ساختار استدلال‌...

«نقد ادبیِ غیرِ نظری، وجود ندارد». در ورایِ عینی ترین و عملی ترین شکل های نقد نیز تصورات و دلالت های ضمنیِ نظری، نهان هستند. هر کنش و مرامِ «نقدی»، مسبوق به نظریه ای خاص یا ترکیبی از نظریه ها و مبانی، مفاهیم و مفروضات آنهاست. همین سابقه و صبغة «نظری» است که شأن و وزنِ مولّفه های درونی / درون بود(1) و یا زمینه ها و عوامل بیرونی را در رویکردهای نقد تعیین می کند. با تأمل در نظریه ها و آبشخورهای معرفت-شنا...

سفرنامه نویسی در طول تاریخ همواره یکی از انواع ادبی مورد توجه ادیبان سیاح و سیاحان ادیب بوده است. آنچه با عنوان سفرنامه نگاشته می شود به واقع شرح عزیمت از مکانی به مکان دیگر است که در خلال آن ملاحظات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و دیگر شئون زندگی آدمیان مد نظر قرار می گیرد. بدون شک این آثار در دنیای امروزی که ارتباطات تأثیر مستقیم بر تعاملات اجتماعی بینافرهنگی دارد، اهمیتی دو چندان دارند. بنابراین، ...

علامه مجلسی به عنوان یکی از برجسته‌ترین محدثان امامیه که به گردآوری بزرگترین دائرة المعارف حدیث شیعه موفق گردیده است، علاوه بر احیای نسخه‌های در حال اضمحلال حدیث و طبقه‌بندی بدیع احادیث، به شرح و تفسیر متون حدیث پرداخت و تا حدی مشکلات اخبار را حل کرد. اصولی که مجلسی در فقه‌الحدیث از آن بهره برده است به عنوان الگویی در نقد و فهم حدیث از اهمیتی به‌سزا برخوردار است. در این مقاله سعی شده است اصول ...

سرقت ادبی از دیرباز تا امروز، در متون بلاغی و مباحث نقد ادبی، به انواعی تقسیم شده است و افزون بر آن بحثی دربارۀ تأثیرپذیری شاعران از یکدیگر و توارد به میان آمده است. به نظر می‌رسد، جز مورد «نسخ و انتحال» که با اطمینان بیشتری می‌توان ذیل عنوان سرقت ادبی بررسی و طرح کرد، در بقیۀ موارد، چون نمی‌توان موضوع سرقت را اثبات کرد، باید بیشتر به تأثر و توارد و نقش ضمیر ناخودآگاه توجه داشت. در این مقاله، ا...

اصطلاح «خرّۀ کیانی» که در متون شیخ اشراق به‌کار رفته‌است، یکی از اصطلاحات قدیم ایرانی و برگرفته از متون زرتشتی است. در این مقاله با بررسی معنای لغوی و اصطلاحی آن در متون زرتشتی و آثار دوران اسلامی، خصوصیات آن مورد بررسی قرار گرفته است. خرّة کیانی موهبتی الهی و یکی از انواع فرّه به شمار می‌آید که تنها به انسان‌های کامل افاضه می‌شود. در فرهنگ اسلامی این اصطلاح را معادل سلطان، سکینه و نور طامس دانسته...

  در میان عناصر تصویرساز گوناگونی که شاعر با تأمّل و تعمّد برمی­گزیند، ترکیب می­کند و به کار می­برد، از لحاظ منطقی، روابط معنایی و زیبایی­شناختی خاصی وجود دارد که بررسی و تجزیه و تحلیل آنها می­تواند بیش از پیش ما را در فهم و حتی نقد و تصحیح متون یاری نماید. وجود این پیوندها در میان این عناصر، موجب پیدایی اشکال خطی و هندسی خاصی در تصاویر شعری می­شودکه توجه به آنها ظرایف، دقایق و لطایف فنّی و معنی­ش...

در این جستار به بررسی و نقد درسنامه­های ادبیات عمومی دانشگاهی پرداخته شده است. نقد این درسنامه­ها با تکیه بر هدف و غایتی که باید داشته باشند،انجام شده است. از آنجا که تنوّع و گوناگونی این درسنامه­ها بخصوص در چند سال اخیر بسیار زیاد شده است و دستیابی به همۀ آن­ها بخصوص برخی درسنامه­ها که بیشتر درون دانشگاهی هستند و وارد محیط­های بزرگ­تر نشده­اند، امکان­پذیر نبود بنابر درسنامه­های موجود و تاحدودی ...

احوال عرفانی یکی از مباحث مهم عرفان و تصوّف اسلامی به شمار می آید. سالک در سیر استکمالی خود باید درون را تزکیه و صافی کند تا آماده و شایستة دریافت احوال شود. علاوه بر جایگاه والایی که یقین در قرآن کریم دارد، عرفا نیز به عنوان یکی از احوال عرفانی، اهمیت زیادی برای آن قایل شده و آن را اصل و ریشة همة احوال عرفانی دانسته اند. بیشتر نویسندگان و شاعران به موضوع یقین توجه نشان داده و ابعاد گوناگون آن ر...