در میان سخندانان و اندیشه وران ایرانی، خیام یکی از بزرگانی است که وجوه شباهت های مضمونی و فکری او را با رودکی می توان موضوع سخن قرار داد. عمدۀ مسائل و موضوعاتی که در شعر خیام مطرح است، به عنوان اصول اولیۀ دستگاه فلسفی در اندیشه و حکمت خسروانی و فرهنگ آریایی دیده می شود. بنیاد و اساس حکمت خسروانی و بن مایه های فلسفی، شفاف تر از همه جا، در شعر رودکی تبلور یافته است؛ همان که در شعر خیام کاملاً به ص...

شمس و مولانا از مفاخر تاریخ و فرهنگ این مرز و بومند که به سبب واکاوی نشدن شخصیت آنان، رابطه­­ آنان در پرده­ای از ابهام باقی ­مانده­ است؛ به همین منظور، در این پژوهش از دیدگاه علم روانشناسی، مراحل شکل­گیری شخصیت شمس، علت ارتباطش با مولانا، تحول روانی مولانا، علت غیبت­های ناگهانی و مکرر شمس و هم­چنین علت قتل شمس تحلیل شده است. نتایج تحلیل نشان می­دهد که شمس زایشگر خویشتن بوده است و مولانا دست­مای...

درد و رنج ساختار و محور اصلی تفکر آیین بودا و مکتب یوگا است؛ اما تفکر فرعیِ اندیشۀ مولاناست. درد و رنج واقعیت هایی گریزناپذیر در زندگی اند که آدمیان را به ژرف اندیشی واداشته است تا چرایی و عوامل درد و رنج و راه های غلبه بر آن را دریابند. در حقیقت مولانا، بودا و یوگا وارثان سنت هایی متفاوت هستند: یکی در بستر پربار اسلامی زیست و با تکیه بر این میراث و دریافت های شهودی و متعالی خویش به بلندایی دیدن...

«سکوت» یکی از مفاهیم بنیادین عرفان، به ویژه عرفان اسلامی، است. یکی از کسانی که به این سکوت عرفانی نائل می‌شود و تولد دوباره می‌یابد، مولوی است. مطالعه در آثار او و رابطه‌اش با شمس تبریزی نشان می‌دهد که شمس، خاموشی و سکوت را به مولوی آموخت تا از درون مولوی متشرع، مولوی عارف و عاشق ‌زاده شود. این طبیب حاذق روان دریافته بود که انباشتگی اطّلاعات در مولوی مهم‌ترین مانع است و به همین دلیل به او آموخت ...

نسبت تخیل و سیاست کم¬تر مورد عنایت پژوهشگران حوزۀ فلسفۀ سیاسی بوده است. پژوهش حاضر بر آن است این نسبت را در چارچوب فلسفۀ سیاسی اسلامی-ایرانی و با تأکید خاص بر اندیشه¬های شهاب الدین سهروردی، بنیانگذار حکمت اشراق، به بحث بگذارد. برخلاف فلاسفۀ یونانی و غربی که بر عقلانیت و جایگاه آن در فلسفه تأکید داشتند، حکمای مسلمان، به ویژه در ایران، برای توضیح فلسفی نبوت و لوازم معنوی آن، عنایت ویژه¬ای به خی...

شمس قهرمان بلامنازع غزلیات مولوی است. تا جایی که این دیوان کبیر به نام او مزین شده است؛ اما همین شمس در مثنوی حضوری ظاهراً کم رنگ دارد و قابل مقایسه با حضور او در غزلیات که هر دو سروده مولوی اند، نیست. به نظر می رسد از آن جایی که مثنوی به خواهش حسام الدین سروده شده است و هم اوست که کاتب مثنوی است، دوست ندارد که مثنوی نیز جلوه گاه نام شمس شود؛ بنابراین مولوی که از این غیرت حسام الدین مطلع شده است...

با ملاحظه و بررسی تطبیقی مثنوی معنوی و دیوان شمس، اندیشه ها و مضامین مشترکی در این دو اثر عظیم ادبی دیده می شود. برخی از این اندیشه های مشترک، در دیوان شمس به اجمال و ابهام و در مثنوی مشروح و با روشنی بیش تر آمده است. از این رو، مقایسة این دو اثر بزرگ و یافتن مطالب و نکات مشترک آن ها می تواند در برطرف کردن ابهام ابیاتی از دیوان شمس نیز مؤثر افتد. در مقالة حاضر، علاوه بر جست وجوی اندیشه های مشتر...

شمس تبریزی، غیبت یا شهادت؟ (با تکیه بر منابع کهن به ویژه مکتوبات مولانا) چکیده این مقاله با عنوان «شمس تبریزی، غیبت یا شهادت؟» به پایان کار شمس الدّین محمّد بن علی بن ملک داد تبریزی می پردازد؛ یعنی می خواهد نشان دهد که آیا او به مرگ طبیعی از دنیا رفت یا به شهادت رسید. اختلاف در این مورد به روزگار خود مولانا برمی گردد و از آن زمان تاکنون ذهن بیشتر مولوی شناسان را به خود مشغول ساخته است. علی دشتی، ...

شمس قهرمان بلامنازع غزلیات مولوی است. تا جایی که این دیوان کبیر به نام او مزین شده است؛ اما همین شمس در مثنوی حضوری ظاهراً کم‌رنگ دارد و قابل مقایسه با حضور او در غزلیات که هر دو سروده مولوی‌اند، نیست. به نظر می‌رسد از آن‌جایی که مثنوی به خواهش حسام‌الدین سروده شده است و هم اوست که کاتب مثنوی است، دوست ندارد که مثنوی نیز جلوه‌گاه نام شمس شود؛ بنابراین مولوی که از این غیرت حسام‌الدین مطلع شده است...

محقق ترمذی و شمس تبریزی هر دو از مشایخ سلسلۀ مولویه محسوب می­شوند که مهمترین اقدام عملی آن­ها تربیت اندیشمندی وارسته به نام مولانا جلال­الدیّن است. غور و تأمل در کتاب «معارف» «محقق ترمذی» و «مقالات» «شمس تبریزی» نشان می­دهد که این دو عارف وارسته علی­رغم اختلاف در روش سلوک و بعضی از تعالیم، در بسیاری از اصول عرفانی مانند «وحدت وجود»، «ولایت»، «ریاضت» و «چله­نشینی» نظرات مشابهی دارند. محقق ترمذی د...