این مقاله به منظور شناخت شیوه‌های ایجاز قصر در داستان رستم و اسفندیار شاهنامه نوشته شده‌است. اغلب کتب معانی، در بحث ایجاز قصر، با تکیه بر منابع عربی، فقط به یک تعریف کلّی و ارائه‌ی شواهدی در مورد آن بسنده کرده‌اند که اغلب شواهد در کتب مختلف تکرار می‌شود. امّا جز در مواردی معدود، از شیوه‌‌ها و اغراض آن غفلت شده و یا گویا اصلاً در مورد آن تحقیق و تفحّصی صورت نگرفته‌است. نویسندگان این مقاله ضمن پژوهش ...

نقد در این مقاله به معنای داوری بوده و شامل انواع گوناگونی است همچون : نقد فنون بلاغی، نقد شعر شعرا از منظور بلاغی ، مقایسه فنون بلاغی با هم، مقایسه دو زبان عربی و فارسی با هم بر پایه فنون بلاغی، مقایسه دو زبان عربی و فارسی بر پایه شعراء.این مقاله ابتدا به تاریخچه ای از ارتباطات فرهنگی و تاریخی بین عرب و فارس ها پرداخته و زمینه ارتباطات بلاغی بین آنان را بیان نموده و سپس با تکیه بر کتاب های بلا...

در همه کتابهای بلاغی عربی و فارسی «جمله ­های ندا» از نوع انشاء طلبی شمرده شده است و به صرف ذکر حرف «ندا» یا حرف «ندا و منادا» و یا وجود آهنگ و لحن «ندایی» در یک جمله، آن را انشاء طلبی به شمار آورده و دارای معانی و مقاصد ثانوی دانسته­اند. مبحث ندا در زبان، موضوعی قابل تأمل است و با بررسی شواهد مشخص می­شود، ندا اقسامی دارد که نمی­توان برای همة آنها حکم واحدی صادر کرد؛ زیرا هر کدام ویژگی های خاصی ...

در باب استعاره و صورت‌های گوناگون آن، در کتب بلاغت بحث‌ها و نکته‌ها آورده‌اند و از دیدگاههای مختلف استعاره را تقسیم بندی کرده‌اند. یکی از بحث انگیزترین مباحث، موضوع استعاره تمثیلیه است که گاهی با عنوان‌های استعاره مرکب و مجاز مرکّب بالکنایه نیز تعریف شده است. در بسیاری از این کتاب‌ها، این سه موضوع تحت عنوان یک تعریف آمده و شواهد مشترکی برای آن ذکر کرده‌اند؛ امّا با غور در این کتاب‌ها و با دقّت نظر...

بحث «ایجاز، اطناب و مساوات» یکی از مباحث مهم کتب معانی است که از دیرباز مورد توّجه علمای بلاغت بوده است، به گونه‌ای که برخی علم معانی را به این بحث محدود و منحصر کرده‌اند. از این رو در برشمردن گونه‌های «ایجاز، اطناب و مساوات» نظریات گوناگونی ارائه شده و تشتّت و تناقض گویی‌های فراوانی در این حوزه بروز کرده است. این ویژگی در تعریف اطناب و برشمردن گونه‌های آن، نمود بیشتری دارد. در این مقاله با مراجع...

عبارات غیر خبری به ویژه طلبی در هر زبانی، پرکاربرد است. استفهام، امر، نهی، ندا و تمنی از گونه های جملات طلبی به شمار می روند. هر یک از این گونه ها در اصل برای رساندن معنی خاصی وضع شده اند؛ اما از آنجایی که گاه به دلایل بلاغی از معنی اصلی خود خارج شده، بر معانی غیر مستقیمی دلالت می کنند و این معانی ثانوی با توجه به بافت و قراین موجود در کلام قابل تشخیص است، بلاغت پژوهان تلاش نموده اند ضمن بررسی ...

ایهام یکی از مهم­ترین صنایع معنوی بدیع در ادبیات فارسی است، اما علی رغم اهمیتش در تعریف و انواع آن در کتب بدیع و بلاغت دقت کافی نشده است. یکی از اهداف مقالۀ   حاضر بازتعریف ایهام است. در این مقاله با بررسی تعریف ایهام در کتب گوناگون قدیم و جدید، سعی می­شود تعریف دقیق­تری از ایهام به دست داده شود. همچنین انواع ایهام در     کتاب­های قدیم و جدید بلاغی فارسی و عربی- مانند ایهام مجرده، ایهام مرشحه، ...

    متناقض­نمایی یکی از برجسته­ترین روش­های تشخّص بخشیدن به زبان است که در ادب فارسی بیش­تر ریشه در آرای صوفیه و شطحیات آنان دارد. متناقض­نمایی در زبان فارسی برابر اصطلاح انگلیسی پارادوکس است. این عنصر بلاغی، اگرچه از نگاه نویسندگان کتب بلاغی کهن ما به دور مانده، اما نویسندگان و شاعران کلاسیک ما از دیرباز با آن آشنا بوده و در آثار خود از آن بهره­ی کافی برده­اند. متناقض­نمایی در واقع در روساخت کل...

ساختار و محتوای هر اثر ادبی به میزان رشد فکری و علمی عصر مؤلف بستگی دارد. بسیاری از آثار به‌جای‌مانده از سده‌های آغازین اسلامی حکایت از فقدان نظریه و مبانی اصولی علوم متداول آن عصر دارند که البته این، دلیل بر ناتوانی مصنّفان و مؤلفان آن آثار نیست، بلکه به نبودِ ثبات و استقرار در مفاهیم و اصطلاحات بلاغت میان علمای بلاغت­‌نگار مربوط است. این مقاله به بررسی انتقادی تطور علم بدیع در کتب بلاغت ع...

  تحلیل و بررسی دیدگاه‌های اندیشمندان علوم بلاغی در زمینۀ تصدیر*   سیّد احمد پارسا 1 دانشیار دانشگاه کردستان چکیده یکی از آرایه‌های ادبی «ردّ العجز علی الصّدر» است که از تکرار واژۀ آغاز یک بیت در پایان آن پدید می‌آید و همین تکرار موجب زیبایی کلام می‌گردد. نام این آرایه موجب اختلاف نظر ادبای عرب و ایرانی گشته است. آنچه را ابن معتز، سکّاکی، خطیب تبریزی، سعد الدین تفتازانی و دیگر علمای عرب از آغاز تا ...