هیچ حادثهء تاریخی بدون مقدمه و زمینه به وقوع نمی پیوندد،بلکه هر واقعه ای بر بنیاد پدیده های گوناگون،شکل می گیرد؛بیداری ایرانیان و نهضت مشروطهء ایران هم از این قاعدهء کلی مستثنی نبوده است.از جملهء عوامل و پدیده هایی که زمینه ساز آگاهی و نهضت گردید،علاوه بر وقوع جنگهای ایران و روسیه و شکست دولت ایران در این جنگها و تأثیر مؤسسات تمدنی جدید از قبیل مطبوعات،مدارس،معاشرت و مؤانست با اروپاییها و...یکی...