ابلیس در اندیشه و آثار سعدی پرداختن به عرفان و تصوف به طور خاص و توجه به دانش‌های قرآنی به طور عام از رویکردهای مهم و رایج شاعران در روزگار سعدی است. این رویکرد به گستردگی و البته با نگرش خاص سعدی، در کلیات او نمودی آشکار دارد. در کنار موضوعات گوناگون حوزه‌ی دین و عرفان، پرداختن به ابلیس و مضامین داستانی مربوط به آن یکی از موارد پربسامد در نزد شاعران عارف یا عرفان‌گرای سبک عراقی اس...

بیان مسئله: کاشی‌نگارۀ «رستم و دیو سپید» بر درگاه ارگ کریم‌خانی از افزوده‌های قاجاریان است که علاوه بر ویژگی‌های هنری از اهمیت اجتماعی و دیوانی ویژه‌ای نیز برخوردار است، گرچه کمتر به آن پرداخته شده است؛ لذا تفسیر تازه‌ای از آن می‌تواند درکی عمیق‌تر از تحولات مجموعۀ زندیه در روزگار قاجار عرضه کند. این پژوهش مبتنی بر این فرضیه است که کاشی‌نگارۀ‌ مورد نظر فارغ از نقش هنری آن -در ادامۀ سنت تصویرگری...

دیوها و مخلوقات اهریمنی بخشی جدایی­ناپذیر از اساطیر و باورهای ایرانیان باستان را تشکیل می­دهند، در واقع پیشینیان ما برای هر کدام از رذیلت­ها و پدیده­های شر، قائل به دیوی خاص بودند و آشکار شدن هریک از این عناصر شرور و ویران­گر را به آن دیوها نسبت می­دادند. از جمله پدیده­هایی که ایرانیان برای آن دیوی خاص قائل بودند، پدیدۀ مرگ است؛ پدیده­ای که آن را به استویهاد یا دیو مرگ منسوب می­کردند. این باور ...

نمادگرایی در تفکرات و رؤیاهای نژادهای مختلف بشری وجود دارد و انسان را به گسترة تفکر بدون گفتار رهنمون می‌کند. شاهنامه از دیرباز مورد توجه مردم ایران‌زمین بوده‌است که با توجه به بافت داستانی این اثر، ارتباط نزدیکی با آن برقرار می‌کردند. در دورة صفویه، نقالان در قهوه‌خانه‌ها، داستان‌های شاهنامه را با پرده‌خوانی و آرایش صحنه‌ها برای سرگرمی شرح می‌دادند. این پژوهش به بررسی و رمزگشایی نمادها در نگار...

چکیده در طول تاریخ هنر به کرات در نقاشی ها، مجسمه ها، نقوش برجسته و هنرهای بصری دیگر، از تصاویر دیو و موجودات مخوف و اهریمنی استفاده شده است. استاد محمد سیاه قلم یا همان غیاث الدین محمد نقاش، از جمله نگارگران چیره دست ایرانی قرن نهم هجری قمری (پانزدهم میلادی) است که در نگاره هایش تصاویر موجودات مخوف و اهریمنی مانند دیو، بسیار به چشم می خورد. وی علی رقم اینکه جزء نگارگران مکتب هرات به شمار می...

از میان پژوهندگان شاهنامه، علی حصوری و به پیروی از او احمد شاملو بر آن است که ضحّاک در پی بازسازیِ جامعه‌ی اشتراکی و بی‌طبقه، جمشید را که مطابق با اوستا، داراییِ دیوان (به گمان حصوری توده‌ی مردم) را ستانده و جامعه‌ای طبقاتی را طرح ریخته، از پای در می‌آورد؛ امّا فریدون به یاری کاوه، با از میان بُردنِ ضحّاک، دوباره جامعه‌ی طبقاتی را بنیان می‌نهد. مطابق با گاهان، دیوان کسانی‌اند که کِشت نمی‌کنند و دام نمی...

در جهان اساطیری دو تمدن کهنسال ایران و هند که به دلیل مشابهت های قومی، فرهنگی و اساطیری شان خویشاوند قلمداد شده اند، موجودات خیر و شری وجود دارند که برخی از آن ها، از قابلیت پیکرگردانی یا دگرریختی برخوردارند. پدیده ی ترکیبی فیل سر هندی با نام گانش که در زمره خدایان حیوانی محبوب هندو جای می گیرد، یکی از این نمونه هاست. از آن جا که چنین موجودی در برخی از متون ایرانی از جمله شاهنامه و نگاره های مر...

استدلال یا اشکال مغز در خمره از جمله استدلال هایی است که در دفاع از شکاکیت مورد بهره برداری قرار گرفته است. استدلال مزبور در پی نوآوری هایی که با پیدایش رایانه و صنعت الکترونیک رخ نمود طرح شد. این استدلال که با استدلال یا اشکال از راه دیو شریر دکارتی یا استدلال از راه خواب مشابهتی بسیار دارد، مهم ترین اشکال یا از جملۀ مهم ترین استدلال هایی شمرده می شود که در دفاع از شکاکیت اقامه شده است. با شرح...

امروزه نقدهای زیادی وجود دارند که بر کارکردهای ساختاری استوارند. ساختارگرایان همواره در پی آن بودند که به الگوهای روایتی مشخص دست یابند تا به کمک آنها، قصه­ها و داستان­ها را مورد بررسی قرار دهند. از بین آثار به وجود آمده، کار ولادیمیر پراپ از همه مهمتر بود؛ وی با تجزیه و تحلیل قصه­های روسی پریان، نموداری شامل سی و یک خویشکاری ارائه کرد و معتقد بود، این الگو را می­توان در مورد سایر قصه­های عامیا...