گستره مفهومی واژه ارتداد در قرآن کریم عام‌تر از مفهوم ارتداد فقهی است و از حیث سیاق و ترکیب عبارات با ذکر قیود شرطی در پاره‌ای از آیات نیز جنبه حکمی می‌یابد. از این رو، برخی از مفسران فریقین با استناد به اطلاقات ادله توبه بر این باورند که توبه مرتد مطلقاً مجاز و اقتضاء دارد که مورد پذیرش واقع شود و این اطلاق اعم از آن است که مرتد به معنای فطری باشد یا ملی و یا ارتداد از جانب مذکر باشد یا مؤنث و ...

سده پنجم هجری آغاز شکل گیری نظریه های ادبی و نخستین تئوری ها در باب شاعری و شعر است. هرچند که نقد شعر در این دوره نیز شکل مدوّن و آکادمیک پیدا نمی کند، اما آنچه که موجب اهمیت و برجستگی این عصر در مقایسه با ادوار پیشین ادبی است، پدید آمدن آراء متنوعی در زمینه شاعری وشعر، و نقادی آن از دیدگاه های مختلف می باشد. آراء و نظریه هایی گه در آثار و نوشته های این عصر در مورد شاعر و شعر او آمده، نسبت به سد...

تأویل از واژه هایی است که در علوم قرآن، تفسیر، حدیث، اصول فقه، کلام، فلسفه و عرفان به کار رفته است. از دیرباز این واژه بحث برانگیز و در چیستی و ماهیت آن، آرای گوناگونی از سوی اندیشمندان و مفسران ابراز شده است. مفسران، عارفان، متکلمان، باطن­گرایان و حتی تجربه­گرایان، هر کدام به نحوی پرده از چهره این واژه بر داشته­اند که نتیجه­ی آن، برداشت­های مختلف و بعضاً ناسازگار است. در این مقاله ضمن بررسی تفا...

سهم اهل علم و ادب و فرهنگ سمرقند در تاریخ تشکّل و ترویج علم و فرهنگ جهان بسیار بزرگ است. هدف این مقاله بیان بعضی ملاحظه‌ها دربارۀ مرکز علمی و ادبی سمرقند در سدۀ شانزده میلادی است. طبق معلومات منابع مختلف در سدۀ شانزدهم در ماوراءالنهر و خراسان پنج حوزۀ ادبی عبارت از هرات، مشهد، بلخ، بخارا و سمرقند وجود داشت که در میان آن‌ها دایرۀ ادبی سمرقند بسیار ممتاز بود. در این دایرۀ ادبی از ابتدا تا میانه‌ها...

هر یک از سه دین توحیدی (اسلام، یهودیت و مسیحیت) کتب مقدس خاص خود را دارند و کتاب‌های آسمانی از زمان آدم(ع) تا زمان پیامبر(ص) برنامة واحدی را ارائه داده‌اند که دعوت به توحید است. همچنین، این کتاب‌ها اصول و مشترکاتی دارند؛ به عنوان نمونه از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ذکر داستان انبیاء اشاره کرد. بنابراین، مفسران قرآن کریم در تفسیرهایی که از قرآن ارا...

تعبیر «ال یاسین» فقط یک بار در قرآن کریم در آیۀ 130 سورۀ صافّات آمده است: «سَلامٌ عَلیٰ ال یاسین». نه تنها مفهوم این تعبیر، که حتی قرائت صحیح آن در میان مفسران و قاریان مختلف موضوع بحث بوده است. برخی مفسران شیعه، و عمدۀ مفسران عامی مذهب، «ال یاسین» را تحریری دیگر از «اِلیاسین» و مترادف با الیاس نبی (ع) دانسته اند. این دسته از مفسران قرائنی همچون قرائت مشهور، تعابیر مشابه در زبان عربی، و سیاق آیات را ...

در ادبیات فارسی ایران و فارسی تاجیکی ماوراءالنهر به مناسبت های ارتباط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با کشورهای اروپا جریان تازه ای شکل گرفت که از نمودهای بارز آن ورود عبارات و ترکیب ها و تصاویر تازه در زبان ادبی به ویژه شعر بود. در این مقاله زمینه های اجتماعی این جریان در شعر فارسی ایران و فارسی تاجیکی بررسی شده است. سابقۀ نفوذ کشورهای غربی به ایران و آسیای میانه به دورۀ تیموریان و حتی پیش از آن برم...

شناخت و بررسی مکاتب حدیثی شیعه از جمله مباحث مهم دانش تاریخ حدیث است. در میان این مکاتب حدیثی، بصره مرکز تضارب اندیشه ها و پیدایش نحله های مختلف بوده است. شناخت چگونگی فعالیت راویان شیعی در آن و بررسی ابعاد گوناگون این فعالیتها و نیز شناخت صبغه حدیثی غالب در این منطقه، کمک شایانی در روشن شدن ابعادی از تاریخ حدیث شیعه در این شهر و تاثیر پذیری این مکتب از دیگر مکاتب حدیثی شیعه و اثر گذاری آن بر د...

سنت، مفهومی به قِدْمَتِ تاریخ اسلام است و همچون همۀ مفاهیم کهن دیگر، جا دارد پرسیده شود گذشت زمان چه اثری بر تغییر معنای آن داشته است. به نظر می‌رسد عمدۀ تحولات احتمالی معنای آن در دو سدۀ نخست هجری و به‌ویژه، سدۀ دوم ـ عصر شکل‌گیری علوم اسلامی ـ روی داده، و بعدها معنای این اصطلاح کلیدی در علوم اسلامی مختلف، از پایداری بیشتری برخوردار گردیده است. برای درک بهینۀ این مفهوم لازم است که تحولات آن در دو ...

ویژگی تعلیم اسماء باعث شده است که انسان مقامی بالاتر از مقام فرشتگان مقرب خدا داشته باشد. این مقاله در صدد بررسی چیستی اسماء مورد اشاره در آیه 31 بقره با استفاده از تحلیل سخنان مفسران فریقین است. مفسران شیعه سه نظریه را در مورد اسماء مطرح کرده اند: الفاظی که به اشیاء خارجی اشاره دارد، حقایق عینی و خارجی که واسطه خلقت تمام ممکنات عالم می باشند و ذخایر غیبی که منشأ پیدایش جهان هستند. مفسران اهل س...