فرضیه سازی یکی از مراحل مهم تحقیق خوانده شده است؛ ولی به نظر می رسد در مطالعات ادبی نقش چندانی در فرایند تحقیق ندارد. در مقاله حاضر، با بررسی جایگاه و مفهوم فرضیه، به این سؤال ها پاسخ داده شده است: مشکل فرضیه­پردازی در مطالعات ادبی چیست؟ چه رابطه­ای میان نظریه ادبی و فرضیه برقرار است؟ در چه شرایطی می توان نوعی از فرضیه را برای این مطالعات تصور کرد؟ به نظر می­رسد عینی نبودن مسائل ادبی از مهم­تری...

در این مقاله به بررسی جایگاه نقیضه درگستره نظریه های ادبی معاصر پرداخته می شود. برخی از نظریه های ادبیِ معاصر از نقیضه به عنوان گونه¬ای ادبی برای تشریح روندها و سازوکارهای حاکم بر سخن ادبی استفاده می کنند و برخی از آن¬ها نیز همچون نظریه ساخت شکنی، خود به مانند نقیضه عمل می کنند. از نظر فرمالیست¬های روسی، نقیضه در حکم گونه ای ادبی است که دگرگونی و تطوّر انواع ادبی و آشنایی زداییِ متون ادبی را به به...

«نقد ادبیِ غیرِ نظری، وجود ندارد». در ورایِ عینی ترین و عملی ترین شکل های نقد نیز تصورات و دلالت های ضمنیِ نظری، نهان هستند. هر کنش و مرامِ «نقدی»، مسبوق به نظریه ای خاص یا ترکیبی از نظریه ها و مبانی، مفاهیم و مفروضات آنهاست. همین سابقه و صبغة «نظری» است که شأن و وزنِ مولّفه های درونی / درون بود(1) و یا زمینه ها و عوامل بیرونی را در رویکردهای نقد تعیین می کند. با تأمل در نظریه ها و آبشخورهای معرفت-شنا...

سه گرایش اصلی در نقد آثار ادبی با سه محوریّت نویسنده، متن و خواننده که در طول زمان هر یک جایگاه خود را داشته اند، مطرح است. در گرایش اول، منتقد با مطالعة بیوگرافی نویسنده برای رسیدن به معنی و مفهوم موجود در متن ادبی اقدام می کند. در گرایش دوم که اساس نقد ساختارگرایان است، منتقد با مطالعه بر روی متن و ساختار آن درصدد درک نیّات نویسنده است. در گرایش سوم با محوریت خواننده، منتقد او را عامل تعیین کنن...

ژرار ژنت، نظریه پرداز ساختارگرا در دوران معاصر است. این نویسنده و تحلیل گر فرانسوی با پشتوانه فکری از دو حوزه ادبی صورتگرایان روس و ساختارگرایان فرانسوی نظریه ادبی خود را با عنوان روایت شناسی بنیان نهاده است. در نظریه روایت شناسی ژنت اهم مطالب شامل تمایز داستان و روایت، سطوح گفتمان (مفهوم زمان و زیر شاخه های آن، وجه و لحن) و ترامتنیت است که به شکلی گسترده و با جزئیات قابل توجه به آن پرداخته است...

تحلیل عناصر داستانی و روایی بر اساس نظریه های ادبی از چند جهت لازم است، نقد ادبی را روش مند می کند، امکان باز یابی و ارزشیابی متون ادبی کهن ادب فارسی فراهم می شود؛ دیگر این که صحنه­ی نقد و نظر از شوائب پاک شده و معیارهای علمی هدایت گر فرضیه ها و ادعاها خواهد شد. بر این اساس متنی از داستان پرداز بزرگ ادب داستانی، نظامی گنجوی، انتخاب شد تا بر اساس روش های موجود در نظریه­ی ادبی بویژه نظریه ی ساختا...

برپایۀ نظریۀ «منطق گفت وگویی» میخائیل باختین، رمان بیش از هر چیز، یک پدیدۀ زبانی است که اصالت آن با ویژگی «چندزبانی»­اش پیوند دارد. زبان در چارچوب علم فرازبان­شناسی، از رویکردهای اجتماعی و ایدئولوژیکی مختلف سخنگویان حکایت دارد. رمان­نویس دنیای متکثر از لحن ها، صداها و جهان­بینی­های متنوع را در ساختار زبان رمان، در سخن شخصیت ها، سخن راوی و زبان انواع ادبی و غیر­ادبی به کار می­گیرد و نظام می­بخشد...

نظریه ی پسااستعماری، گونه ای نقد ادبی است که در گفتمان علوم انسانی، از سال 1980 در دنیای آکادمیک اروپا و آمریکا مورد بحث قرار گرفت. شروع این واژه شامل ادبیات بیشتر کشورهای جهان سوم می شد که تجربه ی استعمار را پشت سر گذاشته و یا هنوز تحت استعمار به سر می بردند. این گفتمان سعی بر ساختار زدائی تئوریهای اروپا، آمریکا محوریِ تاریخ نگاری، فلسفه، مطالعات ادبیات و دیگر رشته ها دارد و به وجود دنیایی چند ...