نفوذ عرفان شیعی در جامعة ایران در سده‏های هفتم تا یازدهم ق به شکلی است که بر ذهن و رفتار مردم تأثیر گذاشته و در حوزه‏های مختلف، از جمله هنر، نتایج عملی به همراه داشته است. چگونگی ظهور هنر خاتم مربع می‏تواند نشانه‏ای از حصول نتایج عملی مبانی فکری عرفان شیعی باشد. در این پژوهش سعی شده، با شیوة مطالعة کتابخانه‏ای و تاریخی و بهره‏گیری از مشاهدات عینی و استدلالی، صحت فرضیة مطروحه ارزیابی شود؛ فرضیه‏...

رنگ سیاه، رنگی شناخته شده و مرموز در عرفان اسلامی است که کارکردی دوگانه در عرفان اسلامی دارد. با توجه به این که در پیشینۀ فرهنگی ایرانیان و در دین مبین اسلام، رنگ سیاه به عنوان رنگ ظلمت و اهریمن محسوب می­شود، می­توان  نمودی از ظلمانیت رنگ را در عرفان اسلامی مشاهده کرد. با این حال، بخشی از کارکرد رنگ سیاه در عرفان اسلامی، دقیقاً در نقطۀ مقابل کارکرد اول قرار می­گیرد. رنگ سیاه، در برخی از متون عرف...

این مقاله، نظریة متناقض­نمائی تجارب عرفانی که توسط استیس، مؤلف کتاب «عرفان و فلسفه»، ارائه شده است را با توجه به مباحث عرفان اسلامی، به نقد کشیده و نشان می­دهد این نظریه که متضمن غیرعقلانی بودن عرفان است، با مبانی عرفان اسلامی سازگار نیست. دلیل اصلی این عدم تطابق، نگرش نادرست استیس در تفسیر اندیشة وحدت وجود می­باشد که در آن، تفکیک عمیق مقام احدیت و واحدیت را ناشی از توجیه عرفا دانسته و به هیچ م...

کتاب مزامیر منسوب به حضرت داوود(ع) و مشتمل بر تشبیهات فراوانى ازجمله تشبیهاتى دربارة خدا، انسان، گناه، گناهکار و مؤمن است، با وجود اینکه فقراتى از این کتاب، خداوند را به طور شایسته مورد خطاب قرار نداده و توصیف نکرده است اما م ىتوان گفت که تشبیهات آن در بسیارى از موارد از لحاظ لفظ و معنى با قرآن کریم قابل انطباق است. تشبیه خداوند به پناهگاه و تشبیه گناه به بارى سنگین و مشقت آور و تشبیه گناهکار ب...

 طرح و ارائه دیدگاه‌هاى استاد مطهرى درباره انسان سالم با استناد به آیات قرآنى است.  انسان سالم قرآنى از دیدگاه مطهرى داراى ابعاد گوناگون است.  نویسنده در آغاز نیازهاى انسان را از دیدگاه استاد مطهرى بررسى مى‌کند و آن را به تبع تعدد غرایز، متعدد مى‌داند. سپس از تفاوت‌هاى انسان و حیوان در سه جهت: 1- ادراک، 2- جاذبه‌ها و 3- تأثیرپذیرى از جاذبه‌ها، سخن مى‌گوید و اراده را به عنوان معیار انسانیت و ح...

 اشارتى به گذشته و نظاره‌اى به آینده فقه شیعه و ارتباط آن با قرآن دارد. نویسنده نخست از پیوند فقه و قرآن در عصر حضور ائمه سخن مى‌گوید پس از جدایى آن دو در یک دوره، پیوند دوباره آنها و پس از پیدایش فقه استدلالى در مدت چند قرن بحث مى‌کند. در ادامه از سلطه مجدد حدیث گرایى که با پیدایش جریان اخباریگرى پدید آمد سخن گفته، ره‌آورد آن را جدایى دوباره فقه از قرآن و محوریّت یافتن حدیث مى‌داند . سقوط جریان...

 تلاشهاى علمى و فکرى معتزله پیرامون علوم و معارف قرآن مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. معتزله از اوایل قرن دوّم به دست واصل بن عطاء شکل گرفت. معتزلیان، مسائل قرآنى را در ضمن اصل »عدل« یکى از اصول مذهب خود، قابل طرح مى‌دانند. زیرا بر این باورند که قرآن فعلى است از افعال خدا و بحث درباره افعال خدا در اصل »عدل« مطرح است. توجّه بیش از حد معتزلیان به عقل باعث شد تا دست آنان از بسیارى روایات و احادیث ک...

عرفان اسلامی با تکیه بر پشتوانه غنی فرهنگ اسلامی از قرن دوم هجری به بعد بتدریج در بیشتر مناطق خاورمیانه بویژه ایران ریشه دوانید و بر بیشتر ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ادبی جامعه سایه افکند. با تحقیق در آثار ادبی گذشته بویژه آثار قرن ششم  به بعد کمتر اثری را می توان یافت که به نحوی تحت تأثیر عرفان اسلامی نباشد. کاستن از تعصبات دینی و مذهبی، رواج آزادگی و وسعت مشرب، تلاش جهت تقریب ادیان و مذاه...

هدف: مسئلۀ اصلی این تحقیق، استخراج مبانی عرفانی مکتب حلقه(عرفان کیهانی) اعم از عرفان نظری و عملی و مقایسۀ آن با موازین علم عرفان، به ویژه عرفان اسلامی بود. روش: روش تحقیق، اسنادی- تحلیلی است. با مراجعه به متون موجود، مبانی عرفانی این مکتب اصطیاد و با ملاکهای سنجش عرفانی که از آرای عرفا و محققان علم عرفان استخراج شده، مقایسه می‏شود. یافته‏ها: سنجش مبانی عرفانی این مکتب با مبانی علم عرفان (به ویژ...

هدف این مقاله شناسایی مؤلفه‏های اساسی انسان‏شناسی عرفان اسلامی و دلالت‏های آن در تربیت شهروندی است. پرسش­های پژوهش عبارت­اند از: 1) انسان براساس مکتب عرفان اسلامی چه ویژگی‏هایی دارد؟ و 2) دلالت‏های انسان‏شناسی عرفان اسلامی در تربیت شهروندی چیست؟ جهت بررسی انسان‏‎شناسی عرفان اسلامی و نوع نگاه عرفان اسلامی به انسان می‏توان به چهار مؤلفة بنیادی عرفان اسلامی؛ یعنی وحدت، عشق، معرفت و خودآگاهی، و اخل...