یکی از آیین های باستانی که ظاهراً در اواخر دوره هخامنشی از بطن دین زردشتی منشعب شده، آیین زروانی است. در این عصر، گروهی از زردشتیان با تأمل در دو مینوی نخستین؛ یعنی اهورامزدا و اهریمن به این باور دست یافتند که باید این دو را پدری باشد؛ بنابراین به ایزد زروان به عنوانِ پدر دو مینو نگریستند و زروان را زاینده آن دو پنداشتند که این اسطوره می تواند گذارِ جامعه ایران از زن سروری به مردسالاری را در ذهن ت...

شاهنامه فردوسی، یکی از آثار مهم ادبیات ایران است. پهلوانان از مهم‌ترین شخصیت‌های شاهنامه محسوب می‌شوند. در شاهنامه شخصیت‌های مثبت و منفی بسیاری آمده است. سیاوش از پهلوانان مثبت شاهنامه است که فرجام زندگیش زمینه‌ساز نبردها و قهرمانی‌های پهلوانان دیگر است. در این نوشتار می‌کوشیم ظرفیت‌های تصویری به کار رفته در شخصیت سیاوش به عنوان ایزد گیاهی در ایران براساس روایت فردوسی در شاهنامه را بررسی کرده، ...

گسترش اسطوره در بطن اثری پویا و ریشه‌دار چون مثنوی معنوی، درنگ و ژرف بینی بیشتری از دیگر متون می‌طلبد. پیوند این اثر با عوالم اسطوره‌ای باعث شده است متنی چند لایه شکل بگیرد و نوعی فضای رمزآلود و گسترده در سراسر متن احساس شود که درک آن را به فراتر رفتن از عوالم شناخته شدة ظاهری موقوف می‌کند. اسطوره های درخت زندگانی، درخت خروب و اسطورة منشأ گیاهی انسان - که در مثنوی بدان‌ها اشاره شده است - از جمل...

ما در اساطیر ایران با دو آفرینش مواجهیم: یکی آفرینش اهورامزدا که از گوهر نور است و دوم آفرینش اهریمن که از گوهر تاریکی است. ایزد وای (ایزد فضا، مکان، و باد) ایزدی دو چهره است که هر دو گوهر روشنی و تاریکی را در خود دارد و از هر دو آفرینش خرد مقدس و خرد خبیث برتر است. در این مقاله، ایزد باد به اجمال بررسی می شود؛ سپس، برپایة مندرجات شاهنامه نشان داده می شود که پهلوانان از گوهر ایزد وای و حاصل آمی...

در پژوهش حاضر با استناد به حضور مرد سیاه رقصان در نگارگری ایرانی آیین های مردمانه و بازخوانی نشانه ها در داستان زندگی سیاوش که نام وی به معنی مرد سیاه است شخصیت اسطوره ای که می تواند پیشینه این مردان سیاه چهره باشد نمایانده شد : تموز یا دموزی نخستین نمونه ایزد نباتی که داستان زندگیش چرخه تولد مرگ و رستاخیز هر ساله زمین را برای سومریان تبیین می کرد از سوی دیگر با تکیه بر آرادومزیل روشن شد که رنگ...

شخصیت رستم(1) در شاهنامه و ایندرا در ریگ ودا ـ کتاب مقدس هندی‌ها ـ آن‌قدر به هم شباهت دارد که هر دو در یک پژوهش کنار هم مقایسه و تحلیل شوند. این پژوهش با طرح شباهت‌ها در وظایف، اعمال و شخصیت هر دو اسطوره و با ذکر شواهدی از هر دو کتاب می‌کوشد این نظریه را تقویت کند که رستم دگردیسی/تغییر یافته ایزد ایندرا است؛ ایندرا که زمانی مورد ستایش هر دو قوم آریایی هند و ایران بود، در سال‌های بعد در ایران با...

آیین مربوط به هئومه و سومه به ترتیب ، یکی از آئی ن های محوری در ایران و هند روزگار باستانبوده است . این آئین به افشردن هئومه/سومه اختصاص داشته است . آن گونه که از اوستا و ریگ ود اپیداست صورت اول یۀ هئومه/سومه گیاهی بود که به سبب خواص آن مورد توجه بوده است .خاصیت این گیاه موجب شد تا به تدریج آئینی خاص برای آن به وجود آید . آئین تهی ۀ شرابهئومه/سومه با آداب و رسوم خاصی همراه بود . به قدری این آئی...

ایزد بانوان باروری نگاه دارپرباری و ناظر بارداری و زایش بسیاری از تمدن های چندخدایی اند. فرهنگ های ساکن فلات ایران نیز، از دوران نوسنگی تا پایان سلسله ساسانی، به گونه های متفاوت، این ایزدبانوان را ستوده و برای بر سر مهر ماندن شان نیایش گاه و تندیس ساخته اند. پرشماری پیکرک های باروری نشان دهنده دیدگاه نیاکان ما به قوانین حاکم بر زندگی و هراس همیشگی آنان از روی گردانی طبیعت است.برای آسان تر شدن د...

از جمله دیدگاه‌های مهم درباره اسطوره دیـدگاهِ امیل ‌دورکیم، جامعه‌شناس فرانسوی، است. دورکیم معتقد است که اسطوره‌ها ازلی نیستند، بلکه تابع عوامل تاریخی و به تبعِ آن، عوامل اجتماعی و جغرافیایی‌ هستند. این دیدگاه درباره اسطوره‌های ایرانی نیز درست به نظر می‌رسد؛ از این رو، در این جستار اسطوره‌های ایرانی از این منظر بررسی شده‌اند. بر این اساس، باور به نخست از خاک بودن وجود انسان و آسمان در اسطوره‌های ...

اوستا کتاب مقدّس زرتشتیان است. اوستا همچنین نامی است که به مجموعه متون مقدّس دین سنّتی مزدیسنایان گفته می‌شود و دارای بیست و یک یشت است و بهرام یشت، یشت چهاردهم به این ایزد پیروزی (ورثرغنه) اختصاص دارد که از کهن‌ترین بخش‌های اوستای متأخّر بوده و دارای عناصر بَدوی است. بهرام یشت از جمله یشت‌هایی است که خوب حفظ نشده است با این حال تصویر روشن و جامعی از الوهیّت وی به دست می‌دهد. بهرام یشت مشتمل بر شصت و...