میان شعر حافظ و کلام غیبی قران پیوستکی وجود دارد و این پیوستکی تنها در پیوندهای لفظی و معنایی خلاصه نمی گردد بلکه فراتر از آنها اسلوب بین بیانی و ساختار زبانی را نیز در بر می گرد. نوشتار حافظ سعی دارد آثار و نشانه های ساختار زبان و فنون بلاقی فنون کریم را در صورت و ساختمان غزل حافظ بررمی نماید. موضوعات عمده بحث عبارتند از : شیوهبیان و ترکیب کلام ، تنوع موضه ع در محور افقی تعدد وجو ه معانی، صحنه...

یکی از مسائلی که در شیوه­شناسی شعر حافظ مورد بررسی است، گسستگی محور عمودی خیال و به زعم برخی حافظ­پژوهان نبودن توالی مفهومی میان بیت­های برخی از غزل­ها است، که از این رو حافظ از زمینه­سازان سبک هندی به شمار آمده است. در این جستار ما کوشیده­ایم تا با عنایت به جان­مایۀ شعر حافظ؛ یعنی عشق و بر پایۀ تداعی­ها و گسترش معنایی برخاسته از آن، که باعث آشفتگی و گسستگی ظاهری در پیوند بیت­ها می­شود، کانونی ...

بلاغت، به معنای مطابقت کلام با مقتضای حال مخاطب، هماره به عنوان یکی از جلوه­های اعجاز و هماورد ناپذیری قرآن، مطرح بوده است. علم معانی، در جهت شناخت دقیق ابعاد مختلف بلاغت کلام به صورت عام و کلام الهی به صورت خاص، پدید آمده است. این علم، کلام را به لحاظ افادۀ معانی ثانوی و تبعی، موضوع خود قرار داده و برای این هدف، انواع مختلف کلام، چه خبر و چه انشاء را بررسی می‌کند. در این میان، انشاء بر این اسا...

از آن‌جا که قرآن کریم با زبانی ادبی بر پیامبر رحمت نازل گشته است، ادبیات قرآن مورد توجه علماء بلاغت بوده است تا از این رهگذر بتوانند نکات ظریفی که برای جامعه بشری به ارمغان آورده شده است بیان دارند. یکی از نکات ظریف بلاغی که در قرآن کریم دیده می‌شود اسلوب‌های قرآنی است اسلوب‌هایی که به قوت بیان و دقت معانی ممتاز است از جمله اسالیبی که در قرآن کریم دیده می‌شود اسلوب ندا است. در این مقاله سعی شده...

مرگ واژه­ای ناخوشایند و نامطلوب است و در اغلب زبان­ها از گفتن صریح این واژه پرهیز، و برای اشاره به آن، از فرآیند حسن تعبیر استفاده می­کنند. حسن تعبیر عبارت است از کاربرد عبارت و کلمه­ای نیکو به جای واژه­ا­ی ناخوشایند. در این نوشتار،  چگونگی سخن گفتن از مرگ در غزلیات حافظ  براساس مقولة حسن تعبیر مورد بررسی قرار می­گیرد. شگردهای بسیاری در ایجاد حسن تعبیر دخیل­اند. مؤلفه­هایی که حافظ برای ایجاد حس...

بعضی کاتبان نسخه‌های خطی دیوان حافظ و ازآن‌جمله کاتبان سده نهم هجری در امر کتابت به سبب شتاب‌کاری یا بی‌اهمیت‌دانستن نقطه درقالب کلمه، در قید نقطه در جای صحیح آن تسامح کرده‌اند یا آن را از قلم انداخته‌اند. برای مصحح دیوان حافظ به‌ویژه هنگام استناد به ضبط نسخه‌های خطی این اشکال پیش می‌آید که کلمه‌ای را که فرضاً نقطه حرف اول آن ساقط است نه می‌توان در ردیف نسخه‌هایی منظور کرد که در آن موضع یک فعل ...

حافظ ـ غزل‌سرای بزرگ تاریخ ـ از شعر پیشینیان بهرة فراوان برده و گاه مضامینی را از آنان اخذ و یا اقتباس نموده است، اما بیشتر مضامین اقتباس‌شده از دیگران را بهتر از صاحبان اصلی آنها به‌تصویر کشیده است. پژوهشگران حافظ‌شناس، پیشینة الفاظ و تعابیر و معانی و مضامین حافظ از دیگران را در ادبیات منظوم و منثور پیش از او، از رودکی گرفته تا عصر خود حافظ و حتی شارحان بعد از وی، مورد تتبع و جست‌و‌جو قرار داد...

علم معانی برای بیان معانی ثانویّه نیازمند روش‌هایی است که مخاطب را به وجود این معانی ضمنی در متن آگاه کند. در کنار اصل مقتضای ظاهر و عدول از آن می‌توان از دو شیوة دستوری نام برد که بالذّات مختصّ دستور زبان بوده، امّا گوینده در علم معانی برای بیان اغراض خود از آنها بهره می‌جوید. این دو شیوه را می‌توان با عنوان عوامل جابجایی (تقدیم و تأخیر اجزاء) و عوامل برجسته‌سازی (حذف و ذکر، معرفه و نکره، تقیید و ...

این که شاعران برخی سروده­های خود را تکرار کنند، امری رایج است. در اشعار حافظ نیز، هفده مصراع و یک بیت تکراری در هم ریخته، وجود دارد. به نظر می­رسد تکرار این اشعار اتفاقی نبوده و حافظ اهدافی مشخص را پی می­گرفته­است. حال مسأله این است که حافظ از تکرار این اشعار چه اهداف فکری و اغراض بلاغی را در نظر داشته­ است؟ در این مقاله با روش تحلیلی توصیفی به این موضوع پرداخته شده­است. تاریخ دقیق سروده­های حا...