آیا می توان متون ادبی را با اجزاءِ متونِ ناهم سنخِ دیگر تصحیح کرد؟ آیا می توان جزئی از اجزاءِ متنی به کلی متفاوت را برای تصحیحِ جزئی از متنِ دیگر به کار برد؟ تصحیحِ متونِ ادبی به یاریِ متونِ دیگر در چه شرایطی و چگونه ممکن است؟ آیا به لحاظ روش شناسیِ تصحیحِ متن می توان به صرفِ شباهتِ ظاهری و بیرونیِ الفاظ، جزئی از کلام را از بافتِ خودش در متنی به کلی متفاوت و ناهم سنخ برگزید و مبنای تصحیح جزئی از متنِ دیگر قرار ...

بنا بر شیوة مرسوم، تصحیح هر متنی باید براساس دست‌نوشته یا دست‌نوشته‌هایی از آن متن انجام گیرد، امّا گاهی به دلایل گوناگون ـ همچون ناآشنایی کاتبان ـ تبدیل و تحریف‌هایی در متون کهن راه می‌یابد که آنها را از اصل خود دور می‌کند و رسیدن به اصل را به کمک نسخه‌ها دشوار می‌سازد، به‌خصوص وقتی که دست‌‌نوشتة متنی منحصربه‌فرد و یا با نسخه‌‌های دیگر متفاوت باشد. در اینجاست که مصحّح از مراجعه به منابع موضوع مت...

در دانش تصحیح متون، هرچه اقدم نسخ به زمان زندگی مؤلف نزدیک تر باشد، به شرط رعایت قواعد تصحیح علمی، استواری متن تصحیحی بیش تر است. متأسفانه از بسیاری از متون ارزش مند زبان فارسی نسخه ای کهن باقی نمانده است. در چنین حالی، متون واسطه ای (تذکره ها، جنگ ها، مجموعه ها، و سایر متون نظم و نثر)، که بخشی از متن مورد نظر را تضمین کرده باشند، نقش مهمی در یافتن صورت درست ضبط کلمات ایفا می کنند. در پژوهش حاض...

کتاب فیه­مافیه بارها در ایران و خارج از کشور به چاپ رسیده است؛‌ مشهورترین چاپ آن، با تصحیح و تعلیقات استاد بدیع­الزّمان فروزانفر است که ابتدا در سال 1330 شمسی در دانشگاه تهران به چاپ رسید و چاپ دهم آن را در سال 1384 انتشارات امیرکبیر منتشر کرده است. نگارنده، چندی پیش به چاپ دیگری از تصحیح این کتاب (نوبت دوم: 1386) آگاهی یافت و به مطالعة آن تحریض شد و در لابه­لای غور در این اثر سترگ ادب پارسی در...

در تصحیح متون، پی بردن به لغزش‌ها و فهم اغلاط راه‌یافته به متن از اهمیت خاصی برخوردار است. در این باره، یکی از مواردی که در تصحیح متون گذشته باید با دقت زیاد بدان نگریسته شود، مسئلۀ تصحیف و تحریف است. بر این اساس، گاهی مصحح ناگزیر است در کنار نسخ خطیِ معتبر یک کتاب، از منابع دیگری برای انجام کار تصحیح بهره بگیرد که از آن به منابع جانبی تعبیر می‌شود. متون جانبی در کنار متن مصحح برای تشخیص تحریفات...

این مقاله به خوانش دوباره و تصحیح قیاسی برخی از عبارات نامفهوم شرح شطحیات، نوشتۀ روزبهان بقلی اختصاص دارد. سبک این کتاب به شیوۀ متون نثر عرفانی فنّی است و از همین رو در زمرۀ متون دشوار عرفانی قرار گرفته است، اما بخشی از دشواری های کنونی کتاب حاضر به دلیل اغلاط متن است که شکل درست آن ها با تصحیح قیاسی این واژه ها با توجه به قرائن درون متنی به دست خواهد آمد. جدا از قرائن درون متنی، با توجه به انس ...

این رساله ، تصحیح و تحقیق متنی کلامی است در تفسیر قرآن از تألیفات علامه حلی ( 648-726 ق )که در آن به بیان تناقص کلام اهل سنت ، و به ویژه مکتب کلامی اشعری ، با قرآن پرداخته است . این متن از آیه 212 سوره مبارکه بقره تا پایان سوره مبارکه آل عمران را در بر می گیرد. مقدمه و متن اصلی کتاب ارکان اصلی این رساله را تشکیل می دهد؛ و مصصح در مقدمه ای تحقیقی که در بر این متن افزوده به بیان دیدگاههای علامه ح...

عبهرالعاشقین نوشتة روزبهان بقلی، عارف بزرگ سدۀ ششم، یکی از مهم‌ترین آثار عرفانی فارسی است که از نگاه آموزه‌های عرفانی و نثر فارسی جایگاه شایانی دارد. این کتاب در سال 1337 به همّت هانری کربن و محمّد معین، بر پایۀ دو نسخۀ ناقص و پرغلط تصحیح و منتشر شد و با وجود تصحیح دیگری به کوشش جواد نوربخش، تا امروز همین تصحیح موردتوجّه پژوهشگران بوده و بیشتر کارهایی که بر بنیاد این کتاب انجام گرفته، بر پایۀ همین...

تصحیح متون کهن از شاخه‌های مهم و در عین حال دشوار پژوهش‌های ادبی به شمار می‌آید. روش‌های گوناگونی برای تصحیح متون وجود دارد که در بیشتر آنها «اقدم نسخ» جایگاهی ویژه در گزینش ضبط درست دارد. در موارد بسیاری میان تاریخ پدید آمدن متن و کهن‌ترین نسخه موجود، فاصله زمانی فراوانی وجود دارد؛ در حالی که ممکن است، شواهدی از همان متن در تذکره‌ها یا فرهنگ‌های لغت که تاریخی کهن‌تر نسبت به نسخه موجود دارند، و...