خاقانی شروانی، سخنور بزرگ ادب فارسی در قرن ششم از شاعران گران‌مایه و از استادان درجه اول سخن پارسی می باشد؛ که در بسیاری از جنبه‌های سخنوری ممتاز محسوب  می شود. معانی به کار رفته در شعر خاقانی تا سالیان دراز به دلیل استفاده وی از استعارات، آرایه‌های هنری و به کار بردن اصطلاحات علمی ـ که سبک خاص وی را رقم می‌زند ـ مورد غفلت واقع شده بود. پیداش افکار و مفاهیم عارفانه در شعر فارسی، سبب شد تا بسیار...

رساله ی اوصاف الاشراف یکی از رساله های با اهمیت خواجه نصیر الدین و از طرفی از رساله های با اهمیت تر در عرفان اسلامی خصوصاً عرفان عملی است. اوصاف الاشراف به روشنی مباحث عرفان و تصوف را به زیبایی و شیوایی و فصاحت بیان کرده است. از ایمان و ثبات شروع شده و توضیح و تفسیر بسیار زیبا و عالمانه ای تا مرتبه ی فنا فی الله و ذوب شدن در حقیقت وجود حضرت حق داشته است. نگاه زیبای او به این مراتب، جایگاه بسیار ...

عرفان خراسان از قرن سوم تا قرن ششم ه.ق. بیشترین گستردگی را در فرهنگ و ادب پارسی داشته و از قرن ششم به بعد، خاصّه از قرن هفتم، عرفان نظری با ظهور محیی‌ الدین‌بن‌ عربی گستردگی بیشتری یافته‌است. آنچه موجب شکل‌گیری عرفان نظری و عملی شده‌؛ نوع نگاه متفاوت عارفان به مقولۀ وحدت است. علی‌رغم پژوهش‌های بسیار دربارۀ وحدت / توحید، به مسئلۀ خلق در کنار حق و تفاوت سلوک در ارتباط با مقولۀ وحدت توجه نشده‌است. ...

وجهة عرفانی امام خمینی، تحت الشعاع وجهة سیاسی ممتاز و جایگاه فقهی برجستة ایشان، از نگاه اغلب مردم و گاه خواص و اهل معرفت مغفول مانده است. گرچه عرفان عملی و بعد معنوی، در سیرة سراسر پرماجرای آن حضرت بر آحاد دلدادگانش نمایان بود، به عرفان نظری و علمی او، و مبانی و اصول آن کم تر پرداخته شده است و البته این به معنای انکار تلاش های درخور و نکته بینی های اندیشه ورانی چند در این حوزة خطیر نیست. از آن ...

رساله حاضر متشکل از دو جستار ترجمه و تحقیق می باشد. در جستار نخست کتاب «عرفان عملی، کتابی کوچک برای عموم مردم» اثر عرفان پژوه معاصر خانم اِوِلین آندرهیل به فارسی برگردانده شده و در جستار دوم به بررسی و مقایسه دیدگاه های آندرهیل و امام خمینی (س) در باب مراحل سلوک در سه فصل مجزا پرداخته شده است. هر دو عارف مراحل سلوک را به پنج مرحله کلی :بیداری، مراقبه، تصفیه، اشراق و وحدت تقسیم می نمایند، گرچه در ...

میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی (1054- 1133 هجری) بزرگ ترین شاعر فارسی زبان شبه قاره هند محسوب می شود. با توجه به جایگاه بیدل در ادبیات عرفانی، بررسی اندیشه های عرفانی او قابل توجه و تامل است. بیدل از همان دوران نوجوانی و جوانی با مسایل عرفانی آشنا می گردد و این مباحث تاثیر عمیقی بر روح و جان او بر جای می گذارد. او در طول حیاتش از محضر اساتید و مشایخ بزرگی درس اخلاق و عرفان و طریقت می آموزد. بیدل نه...

خلوت یکی از مراحل سیروسلوک در عرفان عملی است که دارای دو جنبه ظاهری و باطنی است. جنبه ظاهری آن انقطاع از غیر با شروط خاص با هدف تزکیّة نفس است؛ اما جنبه باطنی و حقیقت آن، جمعیت خاطر، تداوم مراقبت، استمرار ذکر، ترک علایق و در نهایت، بندگی خداوند است. این مرحله از سیر معنوی، آداب و شروطی دارد و فواید و آثاری بر آن مترتب است. خلوت از ارکان اساسی سلوک به شمار می‏آید و همواره رهبران طریقت پیروان خود ...

جنید بغدادی عارف بزرگ و نظریه‌پرداز سنت اول عرفانی، یکی از پیشگامان بحث توحید است که سخنان ارزشمندی در باب معرفت و توحید دارد. وی با توجه به سطوح مختلف مخاطبان، مراتبی را برای توحید برمی‌شمرد. سخنان وی در باب این موضوع، نمایانگر آن است که سیر و سلوک عملی و بینش خاص عرفانی در کنار هم در پیشبرد عارف برای رسیدن به مرتبه‌ی توحید ایفای نقش می‌کند. جنید در بیان مراتب معرفت و توحید تعامل سازگاری میان ...

نسبت چالش برانگیز عرفان و سیاست همواره در طول تاریخ اسلام مورد مناقشه میان متفکران بوده است. عده‏ای با تاکید بر فضیلت مدنی، تنها راه سعادت انسان را در حیات سیاسی جستجو می نمایند، در حالی که برخی نیز بر تکیه ستون سیاست بر عرفان پا فشاری دارند. اما به نظر می رسد کنش سیاسی اسماعیلیان نزاری و به ویژه اندیشه های حسن صباح به خوبی نمایانگر پیوند محکم عرفان نظری و سیاست عملی می باشد . حکومت حسن صباح بد...

تاریخ تصوف اسلامی شامل دو دوره کلی پیش از ابن‌عربی و پس از اوست. این دو دوره دارای تفاوت‎های بنیادین در موضوع، زبان و هدف و غایت می‌باشند. یکی از موارد مهم اختلاف، تفاوت در معنا و جایگاه اصطلاحات تصوف است. در این مقاله به یکی از مصادیق این تفاوت یعنی بحث مهم «تجلی» پرداخته می‎شود. در عرفان دوره اول (عرفان عملی)، تجلی در بعد معرفت‌شناسی و در ضمن سلوک تعریف می‌شود. در عرفان دوره دوم علاوه‌بر جنبه...