در این پژوهش به بررسی رابطه عقل و دین از دیدگاه دو متکلم- فیلسوف مسلمان با گرایش های اشعری و امامی یعنی فخر رازی و خواجه نصیرالدین طوسی پرداخته شده است. به منظور یافتن دیدگاه آنان در خصوص جایگاه عقل در اثبات و تبیین آموزه های دینی و راه حل های ارائه شده در موضوعات مورد تعارض عقل و وحی، آرای دو متفکر در موضوعات مختلف از جمله پنج مسأله مهم کلامی یعنی صفات و اسماء الهی، رویت خداوند، حدوث یا قدم جه...

  پژوهش حاضر در پی آن است تا با بهره‌مندی از منابع علمی معتبر، ریشه‌های پنداریِ تأثیر‌پذیری ‌‌‌اندیشۀ عقل‌گرایانه زیدیه از معتزله واکاوی‌‌‌‌‌‌، نقد و بررسی کند و این پرسش که آیا عقل‌گرایی زیدیه متأثر از ‌‌‌اندیشۀ فکری معتزله است و این که چرا بسیاری بر این باورند زیدیه تحت تأثیر اندیشۀ فکری معتزله قرار گرفته و معتقد به اصول پنج‌گانه آنان هستند‌‌‌‌‌‌، پاسخی ارائه کند و ضمن رد دلایل ارائه شده‌‌‌‌‌‌...

  آن‌چه اغلب در متون تاریخ فلسفه دربارۀ رویکرد غزالی به فلسفه یافت می‌شود، به جنبه‌های انتقادی و انکاری غزالی مربوط است؛ بدین صورت که او را نقطۀ عزیمت عقلگرایی اشاعره و مخالف فلسفه و به‌ویژه فارابی و ابن‌سینا معرفی می‌کند. اما آیا این مطلب موضع حقیقی غزالی را بازگو می‌کند؟ پاسخی که در این مقاله ارائه شده، شیفتگی غزالی نسبت به حکمت مشرقی ابن‌سینا و دنباله‌روی آن را مورد بحث قرار داده و تأثیرپذی...

موضوع ارتباط عقل و دین با یکدیگر و چگونگی مواجهه باورمندان به ادیان الهی با عقل، از دیرباز مورد بحث و مناقشه گروه های مختلف فکری بوده است. چه، ظاهراً از یک­سو برخی از متدینان بر این باورند که باید تمام توجه و نگاه خویش را صرفاً به آموزه های کتب آسمانی بدوزند و در کنار آن به هیچ منبع الهام­بخش دیگری اعتنا نکنند. چنان که از سویی نیز برخی، ادیان و کتب آسمانی را به مخالفت با عقل متهم می کنند! هر چند ...

روش و شیوه شناخت دین، از پر مناقشه ترین مباحثی است که پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) و در دوران غیبت وعدم دسترسی به پیشوایان معصوم علیهم السلام مطرح بوده است، بدین معنی که اگر میان حکم قطعی و مسلم عقل و ظواهر متون دینی تعارض پیش آید چه باید کرد؟ درچنین مواردی، همواره در تقدم عقل یا سهم آن در فهم مفاد وحی - درهر دو عرصه کلام و فقه یعنی اصول و فروع دین - اختلاف نظر و برداشت هایی وجود داشته و دارد. ا...

اسپینوزا فیلسوف عقلگرای سدۀ هفدهم، قائل است که فلسفه و علم باید در جهت کمال انسان به‌کار گرفته شوند. از این جهت، همّ خود را صرف تدوین نظامی فکری‌ می‌کند که غایت آن را سعادت می‌داند، سعادتی که مبتنی بر زیست فضیلت‌مندانه است. با توجه به این نظرگاه، در این مقاله در پی فهم حقیقت فضیلت و مبانی متافیزیکی و انسان‌شناختی آن در اندیشۀ اسپینوزا هستیم. این تحقیق مبتنی بر روش توصیفی - تحلیلی است و رویکرد فل...

ابن ابی عقیل به عنوان فقیهی تأثیر گذار در میا ن امامیه، آثاری را بر جای نهاد که پس از گذشت چند سده، به عنوان نوشته هایی «قدیم»، فقط قابل قرائت بود. در حالی که اطلاعات روشنی دربارة بافت موضعگیری ها و نیز گفتمان عصر تألیف در دست نبوده است. از همین روست که کاستی روشنی در فهم دقیق اندیشة فقهی وی دیده می شود و این نکته نه تنها در سده های اخیر که دربارة حلیان سده های میانه اسلامی نیز صادق است. در این...

ابن ابی عقیل به عنوان فقیهی تأثیر گذار در میا ن امامیه، آثاری را بر جای نهاد که پس از گذشت چند سده، به عنوان نوشته هایی «قدیم»، فقط قابل قرائت بود. در حالی که اطلاعات روشنی دربارة بافت موضعگیری ها و نیز گفتمان عصر تألیف در دست نبوده است. از همین روست که کاستی روشنی در فهم دقیق اندیشة فقهی وی دیده می شود و این نکته نه تنها در سده های اخیر که دربارة حلیان سده های میانه اسلامی نیز صادق است. در این...

از جمله رهیافت های عمده در بیان رابطه عقل و دین، دیدگاهی است که به «عقلگراییِ حداکثری» مشهور گشته است. تجلّی عقلگرایی حداکثری الهیات طبیعی و عقل محور بوده است، و مفروض الهیات طبیعی این است که معقولیت معتقداتِ وحیانی، شرط مقبولیت آنها را فراهم آورد. تفسیری از معقولیت که همواره مدنظر الهی دانان طبیعی بوده، با عنوان مبناگرایی یا بنیادگرایی سنّتی قلمداد شده که مطابق با آن گزاره های عقلانی یا پایه هستند...

انقلاب کپرنیکی کانت و گشودن طریقی بینابین تجربه گرایی و عقلگرایی، بر محور ارائه تلقی نوینی از عین و شیء و عینیت صورت گرفت. تبدیل شیء به موضوع و متعلق، و گذر از موضوع و متعلق به متعلق شناخت و مفهوم متعلق شناخت و مصبوغ به صبغه ذهن دانستن «عین»، راهی طولانی است که کانت در فاصله گرفتن از سنت های پیشین فلسفی طی کرد. تدقیق و موشکافی در کارکرد مفهوم «متعلق» در وحدت بخشی به کثرات حسی و در قالب قضیه درآ...