تعیین قدرت ترکیب همگانی و اختصاصی در لوبیا چشم بلبلی با استفاده از روش diallel cross

بطورکلی صفات موجودات زنده را میتوان به دو گروه کیفی و کمی تقسیم کرد. معمولا" در تولید صفات کیفی تعداد کمی ژن دخالت داشته و عوامل محیطی در چگونگی تظاهر آنها تاثیر زیادی ندارد. برعکس صفات کمی علاوه بر اینکه بوسیله تعداد زیادی ژن کنترل میشوند تا حدود زیادی نیز تحت تاثیر عوامل محیطی قرار میگیرند. بنابراین بررسی توارث صفات کمی بسهولت بررسی توارث صفات کیفی صورت نمیگیرد. ولی با توجه به اینکه اکثر صفات کمی از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارند لذا مطالعه نحوه توارث آنها کاملا" ضروری میباشد. اخیرا" برای بررسی توارث صفات کمی از روش بنام روش diallel cross استفاده بعمل میاید. بنا بتعریف یک diallel cross کامل عبارت است از مجموعه ژنوتیپهای والدین و تمام تلاقیهائیکه از ترکیب ساده این ژنوتیپها بطور متقابل بدست آمده باشند با استفاده از این روش میتوان مطالعات زیر را انجام داد. 1 - تعیین نوع تغییرات و مقدار آنها در ژنوتیپ های مختلف . 2 - تعیین اثرات epistasis , dominance , additive 3 - تعیین میزانheterosis 4 - تعیین قدرت ترکیب همگانی، اختصاصی و نحوه تاثیر ژنوتیپها در تلاقیهای متقابل. قدرت ترکیب همگانی، معدل اثر تلاقیهای مختلف یک واریته را با ژنوتیپهای مختلف نشان میدهد در صورتیکه قدرت ترکیب اختصاصی حالاتی را نشان میدهد که در آنها بعضی از تلاقیها نسبت بمعدل اثر تلاقیهای همان ژنوتیپ بهتر یا بدتر شده باشند. شناسائی و بررسی نحوه توارث صفت عقیمی نر در بعضی از نباتات خود بارور راه را برای ایجاد ارقام دورگه استفاده از هتروسیس در این نباتات هموار کرده است . برای استفاده از این خاصیت اطلاع بر قدرت همگانی و اختصاصی ژنوتیپها ضروری میباشد. منظور از تحقیقی که در این رساله بعمل آمده تعیین قدرت ترکیب همگانی، اختصاصی و اثر تلاقیهای متقابل در لوبیا چشم بلبلی میباشد. برای انجام این منظور چهار واریته لوبیا چشم بلبلی داخلی و خارجی که دارای صفات مختلفی بودند از کلکسیون پروژه اصلاح بقولات انتخاب و در تابستان 1348 جهت تلاقی دادن در گلدانهائی کشت گردیدند. هر گلدان دارای یک بوته بوده و به یک نوع تلاقی اختصاص داده شد. در جریان تلاقی دادن به تجربه معلوم شد که: 1 - گلهای لوبیا چشم بلبلی protogynous , cleistogamous میباشد. 2 - مناسبترین موقع اخته کردن و گرده افشانی صبحها قبل از تابش شدید آفتاب روی بوته ها میباشد. 3 - بطورکلی غنچه هائیکه صبح روز بعد باز میشوند اندازه های مختلفی دارند ولی توفیق در تلاقی منحصرا" از بکار بردن بزرگترین اینگونه غنچه ها بدست آمد. 4 - عمل گرده افشانی بایستی بلافاصله پس از انجام عمل اخته کردن یا حداکثر با فاصله چند ساعته صورت گیرد. 5 - گلها تنها در روز اول باز شدن دارای گرده فعال میباشند. برای انجام عمل تلاقی غنچه های مناسب را با پنس باز کرده و پس از حذف ناو و پرچمها، کلاله و پرچم های گل پدری مورد نظر بکلاله و خامه گل اخته شده مالش داده میشدند. سپس بوته های تلاقی داده شده بوسیله کیسه های پارچه ای که روی سه پایه های فلزی قرار داشتند حفاظت میشدند (شکل 1 و 2) با این روش دوازده نوع تلاقی از ترکیب چهار واریته بصورت متقابل بدست آمد. در سال 1349 بذور تلاقی همراه با بذور والدین (مجموعا" شانزده ژنوتیپ) در یک طرح آماری randomized block با سه تکرار مورد مقایسه قرار گرفته و صفات زیر در آنها بررسی شدند. 1 - عملکرد دانه در هر بوته. 2 - تعداد شاخه های فرعی در هر بوته. 3 - تعداد گروههای غلاف (cluster) موجود در هر بوته. 4 - تعداد دانه در 25 غلاف . 5 - وزن هزار دانه 6 - موقع گل دادن.