صور خیال در اشعار م.آزاد

م. آزاد یکی از شاعران معاصر و از پیروان نیمایوشیج است. تلاش های نیما و سخت کوشی های پیروانش شعر نو و پس از زمان کوتاهی گونه های دیگری از شعر را در جامعه رواج داد. اما تنها چند تن مورد توجه قرار گرفتند و در گیر و دار جنبش های سیاسی - اجتماعی نام تعدادی از بزرگ ترین شاعران معاصر قرین فراموشی گردید. محمود مشرف آزاد تهرانی (م.آزاد) از جمله این شاعران فراموش شده است که تاکنون هیچ تحقیق علمی بر اشعارش صورت نگرفته . این رساله با هدف بررسی علمی بر اشعار وی انجام گرفته تا با پژوهش هایی از این دست میزان نوآوری شاعران معاصر در زمینه ی تخیل و کاربرد عناصر خیال بررسی گردد و بدین ترتیب از اظهار نظرهای سطحی و احساسی درباره ی شعر نو و زیر مجموعه های آن کاسته شود. در این رساله انواع صور خیال از جمله تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه مورد بررسی قرار گرفته و کوشش نگارنده بر پاسخ به دو پرسش مهم معطوف گشته است: نخست این که کدام یک از عناصر خیال در اشعار م. آزاد بیش تر به کار رفته است؟ با این فرض که با توجه به سپری شدن زندگی شاعر در دوره ی خفقان اجتماعی و فعّالیّت های سیاسی او به کارگیری استعاره در اشعارش قابل انتظارتر است. دیگر این که آیا شاعر با توجه به موقعیت و فضای شعر از عناصر خیال به شیوه ای مناسب بهره برده یا تنها برای رنگین کردن کلام خود از آن ها بهره جسته است؟ برای دست یابی به این مقصود ابتدا مجموعه اشعار شاعر (شامل پنج مجموعه ی شعر : دیار شب ، قصیده ی بلند باد ، آیینه ها تهی ست ، با من طلوع کن و شعرهای تازه ) به دقت مورد مطالعه قرار گرفت و سپس انواع صورخیال با استفاده از فیش برداری، مشخص و دسته بندی شد. در نهایت هم با تحلیل آمار به دست آمده و ارائه ی جدول ها و نمودارها هدف پژوهش پی گرفته شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که کلیات اشعار م.آزاد از نظر به کارگیری صور خیال متنوع اند و همین تنوع سبب تصویری و ملموس شدن شعرهایش گشته است. از میان انواع صور خیال در اشعار م.آزاد ، 59/86 درصد به استعاره، 29/42 درصد به تشبیه، 9/49 درصد به کنایه و 1/23 درصد به مجاز اختصاص دارد. شاعر بنا به فضای شعری خود از گونه های مختلف صورخیال بهره برده است و تلاش او در به کارگیری این عناصر برای نشان دادن شرایط اجتماعی دوران زندگی اش او را به استعاره گرایی سوق داده است.