تجزیه ژنتیکی کمیت و کیفیت روغن، عملکرد و اجزای آن با استفاده از تلاقی های دای آلل در گلرنگ

به منظور برآورد پارامترهای ژنتیکی برای خصوصیات مرفوفنولوژیک، عملکرد، اجزاء عملکرد و خصوصیات مرتبط با کیفیت شامل درصد روغن، پروتئین دانه و اسیدهای چرب (اسید لینولئیک، اسید اولئیک، اسید پالمتیک و اسید استئاریک) نتاج حاصل از تلاقیهای دای آلل 8 رقم گلرنگ در نسل f1 به روش یک گریفینگ، مدل مختلط bو در نسل f2به روش دو گریفینگ، مدل مختلط bو همچنین در هر دو نسل ارزیابی f1 و f2 با مدل هیمن و جینکز مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور تلاقی های دای آلل کامل ژنوتیپ های مزبور در نسلf1 شامل 64 ژنوتیپ در قالب طرح لاتیس سه گانه و تلاقی های دای آلل یکطرفه آنهادر نسلf2 (36 ژنوتیپ) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف آباد، کاشت و مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس بیانگر وجود تفاوت معنی دار بین ژنوتیپ های مورد بررسی در هر دو نسل مورد ارزیابی بود. نتایج تجزیه واریانس ژنتیکی صفات بر مبنای روش تجزیه و تحلیل گریفینگ حاکی از معنی دار بودن میانگین مربعات قابلیت ترکیب پذیری عمومی ((gca برای کلیه صفات و قابلیت ترکیب پذیری خصوصی (sca) (به جز برای روز تا تکمه دهی)، در نسل های ارزیابی f1 و f2بود، که مبین اهمیت توأم اثرات افزایشی و غیرافزایشی ژن ها در کنترل ژنتیکی این صفات بود. وراثت پذیری خصوصی بالا و درجه غالبیت کمتر از یک برای صفات ارتفاع، تعداد دانه در طبق و لینولئیک اسید در هر دو نسل ارزیابی حاکی از نقش بیشتر اثرات افزایشی ژن ها و کارائی بالای انتخاب برای بهبود آنها بود. وراثت پذیری خصوصی پائین برای صفات تعداد طبق در بوته، روز تا گلدهی، درصد روغن و پروتئین دانه بیانگر اهمیت بیشتر اثرات غالبیت در کنترل ژنتیکی این صفات بود. لذا به منظور بهبود این صفات می توان از روش های مبتنی بر تولید هیبرید بهره جست. برآورد میانگین مربعات اثرات تلاقی های متقابل و اثرات مادری (c) معنی دار برای روز تا سبز شدن، روز تا تکمه دهی، روز تا گلدهی، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه، قطر طبق اصلی و اسید لینولئیک در نسلf1 حاکی از اهمیت توارث سیتوپلاسمی در کنترل صفات ذکر شده می باشد. پارامتر d برای کلیه صفات مورد بررسی در هر دو نسل و پارامترهای h1 و h2 نیز برای کلیه خصوصیات(به جز روز تا تکمه دهی درهر دو نسل و پارامتر h1 برای تعداد شاخه اصلی در بوته در نسلf1) معنی دار بودند. در بین اجزای اصلی عملکرد دانه، تعداد دانه در طبق در هر دو نسل ارزیابی، بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار را با عملکرد دانه داشت. صفات کیفی درصد روغن و اولئیک اسید نیز، همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه در هر دو نسل f1و f2داشتند. تجزیه و تحلیل نسل های f1، f2و f2:3 حاصل از تلاقی ژنوتیپ گل سفید بدون خار(اصفهان) با ژنوتیپ گل زرد 191-22 خاردار (مکزیکی) بیانگر توارث تک ژنی برای خارداری و اپیستازی مغلوب (9:3:4) برای رنگ گل بود. اندازه گیری آنتی اکسیدانهای برگی شامل گلوتاتیون ردوکتاز (gr)، سوپر اکسید دیسموتاز (sod)، آسکوربات پراکسیداز ((apx، کاروتنوئید و لیپید پراکسیداسیون ((lp و اجزاء کلروفیل (a،b ، (a+b در ژنوتیپ های والدی و 12 دورگ حاصل از تلاقی 4 ژنوتیپ انتخاب شده از بین 8 والد، انجام شد. نتایج تجزیه واریانس تفاوت معنی داری از نظر محتوای آنتی اکسیدانها و کلروفیل نشان داد. تفاوت معنی داری بین تلاقی های متقابل از نظر سطح آنتی اکسیدانها به جز گلوتاتیون ردوکتاز مشاهده شد که این نتیجه می تواند بیانگر وجود اثرات سیتوپلاسمی معنی دار بر فعالیت آنتی اکسیدانهای برگی باشد. تنوع ژنتیکی 16 ژنوتیپ والدی درشروع آزمایش با استفاده از نشانگر مولکولی issr بررسی شد. از بین 27 آغازگر، 20 آغازگر در بین ژنوتیپها چند شکلی نشان دادند که درصد چندشکلی از 25 تا 91 درصد متغیر بود. در مجموع 204 باند تکثیر شد که از این تعداد 149 باند (13/9 درصد) بین ژنوتیپها چند شکلی نشان دادند. در تجزیه خوشه ای بر اساس نشانگر مولکولیissr و با قطع دندروگرام در ضریب تشابه 57 درصد، ژنوتیپ ها به 4 گروه دسته بندی شدند. ژنوتیپ ac-sunset در گروه اول، ژنوتیپ های ایرانی انتخاب شده از مناطق مختلف جغرافیائی ازجمله اصفهان، اراک، ارومیه و آذربایجان در گروه دوم، ژنوتیپ های مکزیکی 38-7، 138-2 و 191-22 در گروه سوم و ژنوتیپ آلمانی ge62918 با دو ژنوتیپ مکزیکی 216-13 و 45-17 در گروه چهارم قرار گرفتند.