ارزشیابی کیفیت ترجمه: رویکردی متن محور در راستای ساخت ابزاری برای ارزیابی ترجمه

یکی از مهمترین مسایل موجود در مطالعات ترجمه موضوع "ارزشیابی کیفیت ترجمه " بوده است. مفهوم "کیفیت" ماهیتی مبهم و بحث برانگیز دارد. تاکنون معیارهای متعددی برای کیفیت ترجمه برشمرده شده است اما اغلب فعالیتهای انجام شده در این زمینه نظری بوده اند. مطالعه حاضر رویکردی توصیفی و عملی نسبت به موضوع "ارزشیابی ترجمه" اتخاذ کرده و به ارائه معیارهایی برای ارزشیابی کیفیت ترجمه بر پایه نوع متن می پردازد. در مطالعه حاضر سه نوع متن مورد مطالعه قرار می گیرند که عبارتند از: متن مشعر، متن آموزنده یا توصیفی، متن عملگرا یا خطابی. این تحقیق از دو بخش تشکیل می شود. بخش اول، سوالات زیر را مورد خطاب قرار می دهد: 1- چه عواملی را باید در ارزیابی ترجمه متون مشعر، آموزنده و عملگرا درنظرگرفت؟ 2- چه عواملی بیشترین/ کمترین نقش را در مورد کیفیت ترجمه هر یک از سه نوع متن بالا دارند؟ 3- آیا باید عوامل متفاوتی را در ارزشیابی ترجمه های انواع گوناگون متون در نظر گرفت؟ بخش دوم این تحقیق مربوط به بررسی میزان آگاهی دانشجویان رشته مترجمی و ادبیات انگلیسی از معیارهایی که اساتیدشان با در نظر گرفتن آنها به ارزیابی کیفیت ترجمه دانشجویان می پردازند می باشد. سوالات تحقیق مربوط به این بخش عبارتند از: 4. آیا دانشجویان ایرانی مترجمی و ادبیات انگلیسی مقطع کارشناسی از معیارهایی که اساتیدشان در ارزشیابی ترجمه هایشان به کار می برد آگاهی دارند؟ 5. آیا در میزان ِآگاهی دانشجویان مترجمی انگلیسی و ادبیات انگلیسی از معیارهای به کار برده شده در ارزشیابی ترجمه هایشان در دانشگاه ها تفاوتی وجود دارد؟ در بخش اول مطالعه حاضر با شرکت چهارده استاد گروه انگلیسی و نیزچهل و شش دانشجوی مطالعات ترجمه در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه های اصفهان، شهید بهشتی و علامه طباطبایی پرسسنامه شماره 1 ساخته و پاسخ داده شد. نتایج به دست آمده از این پرسشنامه نشان داد که عوامل زیر در ارزشیابی ترجمه در نظر گرفته می شوند: دستور زبان، معادل واژگانی، سبک، یکپارچگی واژگان به کار برده شده در ترجمه، گرایش به متن مقصد، طرح بندی و صفحه آرایی متن ترجمه شده، انسجام متن ترجمه شده، واحد ترجمه، میزان آزادی مترجم در ترجمه، حفظ معنی ضمنی متن در مقابل معنای ظاهری، میزان توجه مترجم به خواننده متن مقصد، حفظ تاثیرات آوایی متن و ترجمه بازی با کلمات موجود در متن مبداء، میزان اهمیت مترجم به نویسنده متن مبداء. نتایج تحلیل های آماری روی عوامل فوق الذکر نشان داد که میزان اهمیت این عوامل در ارزشیابی ترجمه، بسته به نوع متن تغییر می کند. مهمترین عوامل موجود در ارزشیابی ترجمه متون مشعر، عملگرا و آموزنده به ترتیب عبارتند از: انسجام متن ترجمه شده، توجه به خواننده و معادل واژگانی. عواملی که کمترین میزان اهمیت در ارزشیابی ترجمه متون مشعر، عملگرا و آموزنده را دارند به ترتیب عبارتند از: توجه به زبان مقصد، تطابق طرح بندی ساختار متن ترجمه شده با متن مبداء، ترجمه وحفظ بازی با کلمات موجود در متن مبداء. در بخش دوم این مطالعه، پرسشنامه شماره 2 به چهاراستاد دروس مترجمی انگلیسی دانشگاه های اصفهان، شهید بهشتی و علامه طباطبایی و نیز به شاگردان آنها که متشکل از پنجاه و هفت دانشجوی ادبیات انگلیسی و هفتاد و هشت دانشجوی مترجمی انگلیسی مقطع کارشناسی بود داده شد. نتایج به دست آمده از تحلیل آماری این بخش نشان داد که دانشجویان از معیارهای که اساتیدشان در ارزشیابی ترجمه آنها به کار می برند آگاهند. همچنین مشاهده شد که تفاوت قابل ملاحظه ای در میزان این آگاهی بین دانشجویان مترجمی انگلیسی و ادبیات انگلیسی وجود ندارد.