بررسی تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم گندم های وحشی ایران بر اساس شاخص های ریخت شناختی و سیتوژنتیکی

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم گندم های وحشی ایران، جمعیت هایی از خویشاوندان وحشی گندم متعلق به دو جنس آژیلوپس و تریتیکوم براساس صفات مورفولوژیک و شاخص های سیتوژنتیکی مورد مطالعه قرار گرفتند. در ارزیابی مزرعه ای، بیش از 300 جمعیت از گونه های این دو جنس در قالب طرح بلوک های آگمنت با شش رقم شاهد در سه تکرار مورد مطالعات ریخت شناسی قرارگرفتند. همچنین به منظور بررسی تنوع سیتوژنتیکی این گونه ها،کاریوتیپ مناسب برای هر گونه تهیه شد و با استفاده از نرم افزار micromeasure، شاخص های سیتولوژیکی مانند طول کل کروموزوم، طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه، نسبت بازوها، شاخص سانترومری و سطح پلوئیدی و... محاسبه گردید. جمع بندی آنالیزهای انجام شده بر روی صفات موثر بر عملکرد دانه نشان داد که تعداد پنجه بارور و تعداد دانه در سنبلچه مهمترین صفات مرتبط با عملکرد دانه در تک بوته در هر دو جنس تریتیکوم و آژیلوپس هستند. در تجزیه به مولفه های اصلی برای جنس تریتیکوم 4 مولفه استخراج شد که جمعاً حدود 2/72 درصد از واریانس کل را توجیه می کردند و برای جنس آژیلوپس 5 مولفه استخراج شد که در مجموع 75 درصد از تنوع بین صفات مورد بررسی را تبیین نمود. تجزیه کلاستر گونه ها بر اساس صفات مورفولوژیک با استفاده از الگوریتم upgma، آن ها را در پنج کلاستر اصلی قرار داد. نتایج آنالیز تابع تشخیص برای تفکیک گونه های دو جنس نشان داد که صفات قطر ساقه، تعداد پنجه بارور، تعداد ریشک بر روی گلومل، تعداد سنبلچه در سنبله و وزن صد دانه از جمله مهمترین صفات برای تمایز این گونه ها است. پس از تهیه کاریوتیپ گونه ها مشخص شد که همه گونه های مورد مطالعه دارای تعداد کروموزوم های پایه 7 x= بودند. از بین گونه های جنس تریتیکوم، بزرگترین طول کل کروموزوم مربوط به t.aestivum و کوتاهترین آن مربوط به t.urartu بود. از بین گونه های دیپلوئید آژیلوپس، بزرگترین طول کل کروموزوم مربوط به ae.tauschii و کوتاه ترین آن مربوط به ae.umbellelata بود. همچنین مشخص شد که بعضی از گونه ها دارای کروموزوم های ماهواره دار هستند. بر اساس جدول دو طرفه استبینز، بیشتر گونه های مورد مطالعه در کلاس a وb قرار دارند که نشان می دهد این گونه ها از نظر تکاملی ابتدایی می باشند. گروه بندی گونه های مورد مطالعه براساس شاخص های سیتوژنتیکی با استفاده از الگوریتم ward، آن ها در چهار کلاستر اصلی قرار داد.