حقوق همسایگان و قوانین آپارتمان نشینی در فقه اسلامی

علاوه بر این زندگی در آپارتمانها مستلزم توجه و دقت کافی نسبت به وضعیت همسایگان نیز می باشد. اگر چه در فقه اسلامی لزوم توجه و رسیدگی به همسایگان بارها مطرح شده است، اما به نظر می رسد که موضوع آپارتمان نشینی کمتر از دیدگاه های فقه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته، که شایسته است اندیشمندان این علم با توجه به نیاز مردم و گرایش بیشتر آنان به آپارتمان نشینی در این موضوع هم وارد شده و جوابگوی نیازهای به روز جامعه علی الخصوص آپارتمان نشینان باشند. در این پژوهش سعی بر آن است که محقق به مطالعه و بررسی حقوق همسایگی و همسایگان در قوانین آپارتمان نشینی بویژه از دیدگاه فقه اسلامی بپردازد. آنچه که در اینجا لازم است بیان گردد ذکر این نکته است که پژوهش حاضر جهت پایان نامه دوره کارشناسی ارشد رشته الهیات گرایش فقه و حقوق اسلامی تدوین شده و محقق هیچگاه ادعا ندارد که به طور کامل به رفع این معضل از دیدگاه فقه اسلامی پرداخته است. بلکه امیدوار است که این پایان نامه به عنوان فتح بابی جهت دیگر دانشجویان، اساتید، روحانیون و اندیشمندان جهت ادامه مطالب ذکر شده باشد. بیان مسئله: « دین اسلام» آیین جهانی و جاودانی است که قوانین و موازین آن از سرچشمه وحی جاری گردیده و چون مقررات آن منشایی آسمانی دارد ، گستره این دین تمامی حالات فردی و اجتماعی را در برمی گیرد، مصالح و مفاسد امور، روابط و پیوستگی ها , ظاهر و باطن کارها را در نظر می گیرد و در اثر گذشت زمان و یا مقتضیات سیاسی و اجتماعی در اصل این قوانین دگرگونی ایجاد نمی شود ولی با توجه به پیشترفتها و توسعه بشر این قوانین قابل انعطاف بوده و به روز می گردند. دین اسلام به انسان از دیدگاه فردی و اجتماعی و مادی و معنوی تواماً می نگرد که این نگرش چند وجهی، در غایت و نتیجه با یکدیگر هیچ تفاوتی ندارند به همین دلیل هماهنگی ما بین حقوق شخصی و منافع عمومی و امور مادی و مسایل اخروی تنها با به کار بستن صحیح دستورات قرآن میسر است و بجز آن دیگر راهها عبث و بیهوده می باشد. دین اسلام برای همسایگان نیز همچون خویشاوندان، حق و حقوقی قایل شده است که هر شخص و یا اشخاصی بخواهد این حقوق را نادیده گرفته و یا آنرا زایل نماید، گناهکار و متجاور به شمار آمده و مستوجب عذاب است. حق همسایگی در دین اسلام، آنچنان اهمیت دارد که در قران کریم پس از مطرح نمودن احکام و قوانین توحید و یکتاپرستی و اجتناب از شرک ورزیدن به ساحت پروردگار متعال، دعوت عملی به تضامن و تعاون اجتماعی نموده است. خداوند در قرآن کریم در برشمردن مجموعه ای از حقوق اسلامی افراد مسلمان نسبت به یکدیگر، نیکی به چند گروه, از جمله نیکی به همسایگان را به افراد مسلمان و دیگر بندگانش سفارش می فرماید، که آیه زیر که از سوره نساء آیه 36 در اینجا آورده می شود موید همین مطلب است . «و به همسایه نزدیک و همسایه دور احسان کن" دستور قرآن دراین آیه در خصوص همسایگان، اعم از مسلمان، خویشاوند و حتی همسایه غیرمسلمان ,متضمن برنامه ای است که اگر از سوی مسلمانان به کار گرفته شود و در سطح جامعه اسلامی عملی گردد، بسیاری از مشکلات ومعضلات جوامع انسانی به لحاظ امنیت روانی، تسهیلات زندگی و مناسبات اجتماعی رفع می گردد. ارتباط با همسایگان و خوش رفتاری با آنان در فرهنگ قرآن و عترت در حدی حائز اهمیت است که ائمه معصوم علیهم السلام در سخنان گهربار شان بارها و بارها به آن اشاره فرموده و حتی یکی از اهداف بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را نیز ارتباط مناسب اسلامی با همسایگان دانسته و نیکی به همسایه را در ردیف واجباتی چون نماز و از جمله مکارم حسنه اخلاق اسلامی برشمرده اند. در احادیث پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه شیعه علیهم السلام مطالب و حدیثهای فراوانی درباره همسایه و رعایت حقوق آن آمده است. برابر با احادیث، پیامبر اکرم (ص)، همسایه را به مثابه خود او فرض کرده و حرمت همسایه را همچون حرمت پدر و مادر دانسته است . همچنین بنابر روایت دیگر پیامبر (ص) داشتن همسایه صالح را از موجبات سعادت انسان قلمداد کرده است. در جایی دیگر از دیدگاه پیامبر حمایت از همسایه مصداق شجاعت و قدرت تلقی شده است. در حدیثی دیگر از پیامبر حرمت همسایه در حدی دانسته شده است که آزردن او باعث سلب ایمان از فرد مسلمان می گردد. همچنین در حدیث دیگر از پیامبر, کسی که همسایه خود را بیازارد لعن شده است در احادیث دیگر معصومین (ع) همسایه، از چنان منزلتی برخوردار است که حتی در هنگام دعا کردن باید او را بر خود مقدم دانست، چنانکه براساس حدیثی، منسوب به امام حسن(ع)، حضرت فاطمه علیهما السلام تا صبح برای زنان و مردان همسایه دعا فرمودند ولی در حق خود دعا نکرده و فرمودند: "اول همسایه پس از آن اهل خانه" متاسفانه در دنیای ماشینی امروز روابط عاطفی و انسانی مردم با یکدیگر آنچنان به ضعف گراییده است که, همسایگان نزدیک نیز کوچکترین اطلاع و خبری از حال یکدیگر نداشته و حتی گاهی پس از چندین سال سکونت در کنار یکدیگر و در یک محل، هنوز نام یکدیگر را نمی دانند. دین اسلام به شدت این رویه را محکوم و نکوهش می کند و سفارشهای اولیای بزرگوار اسلام در این باره موجب شگفتی است. حضرت علی علیه اسلام به عنوان امام اول مذهب شیعه در آخرین وصیت های خود و در آستانه شهادت چنین می فرمایند: « از خدا بترسید! از خدا بترسید! درباره همسایگان که همواره مورد سفارش پیامبرتان بوده اند. (آن حضرت) به قدری درباره آنان (همسایگان) سفارش می کرد که گمان می بردیم برای ایشان میراثی قرار خواهد داد» همانگونه که در دین مبین اسلام آمده است که فرزندان خود را مطابق روز ترتیب نمایید، ورود هر پدیده و اختراع جدید و ارایه آن به جامعه بشری و همچنین نحوه استفاده از آن پدیده و یا اختراع مطابق با احکام اسلامی, فرهنگ خاص خود را می طلبد و لذا در زمانیکه پدیده و یا شیئ جدید به جوامع انسانی عرضه می گردد؛ باید فرهنگ استفاده از آن نیز مورد توجه قرار گرفته و به کاربران آن وسیله آموزش داده شود.