مبارزات سیاسی طنزپردازان دوران مشروطیت 1344-1324هـ.ق/1925 -1906م

پیش گفتار: طنز، انتقاد، شعر، مشروطه، واژه هایی هستندکه می توان نوعی آرمان خواهی وکمال گرایی رادرآنهایافت.طنزجستجوی حقیقتی گم شده وآزادی ازدست رفته است. شعرتلاشی برای گریز از ابتذال وحرکتی است به سوی کمال در زبان و اندیشه و مشروطه خواهی جنبشی برای دست یابی به آزادی وعدالت به نهضتی برای رهایی ازواپس ماندگی ورسیدن به جهانی دل خواه بود. روح حساس آنان از یک سو از دیدن اختلاف فاحش طبقاتی در رنج بود و از دیگر سو نوع دوستی و وطن دوستی، عواطف و احساسات آنها را به غلیان وجوشش در می آورد . بدین ترتیب در راستای مبارزات مشروطه طلبان ، ادبیات به عنوان اسلحه مبارزه به کار گرفته شد و اشعار با هدف رویارویی صریح به مسایل و روشن کردن افکار توده ها ، با زبانی ساده و روشن سروده شد . به قول ویکتور هوگو،" قاطع ترین نتیجه مستقیم یک انقلاب سیاسی ، یک انقلاب ادبی است". تا قبل از این اکثریت عظیمی از شاعران در ستایش حاکمان ، شاهان و ولی نعمت های خود با یکدیگر رقابت داشتند . در واقع نهضت انقلابی مشروطه بود که از شاعران خراباتی ، غزل پرداز و مدیحه سرا ، شاعران ملی و اجتماعی به وجود آورد . از آن جا که شعر این دوره غالباً خطاب به مردم است ، ناچار شاعر برای شعر خود زبانی انتخاب می کند که طبقات مختلف مردم بتوانند آن را درک کنند یا به قول نسیم شمال به دل بنشیند و قلب ها را تسخیر کند. دیگر شاعر مجال لفاظی و آرایشگری ندارد و به خلق آفرینش های هنری نمی پردازد . از آن جا که هدف القای سریع است ، زبانی ساده و روشن و همه کس فهم را برای بیان خود انتخاب می کند وبه دنبال الفاظ و تعابیر قابل فهم وعامیانه است . در همین راستا گاهی شاعر مضامین رنج آور ، ناخوش آیند ، حوادث نامساعد سیاسی و اجتماعی و انتقادهای کوبنده را با زبانی آمیخته به شوخی و نیشخند مطرح می سازد و خطاکاران را با تازیانه طنز می نوازد . این نوع ادب که به " ادبیات طنز " مشهور است ،کوبنده ترین اثر انتقادی به شمار می رود که از مشخصه های بسیار مهم ادبیات سیاسی مردمی است . در بطن تاریخ پر فراز و نشیب ایران آنجا که حرف از پاسداری اندیشه و قیام علیه استبداد و استعمار به میان می آید ، اندیشمندان عرصه ادب و سیاست رفیع ترین قله ها را به خود اختصاص می دهند .اینان در فضای خفقان و تاریک ایران که با خود کامگی اربابان مظالم را بر دوش کشیده اند به عنوان رسانه های ارتباطی بین مردم و نسل روشنفکر منادیان نواندیشی در عرصه خود بوده اند . شاعرانی که با زبانی ساده و با بینشی عمیق از درک مخاطب عام خود به بهترین نحو ممکن به رسوایی عاملان جور می پردازند .اشعاری که تاقبل ازاین محدود به توصیف پیچ و خم زلف ، تیر مژگان ، قد و سرو ، چشم نرگس ، غم هجران ، بی وفایی معشوق و شیدایی گل و بلبل بود ،اکنون به بیان آرزوهای زحمتکشان ، فقر فرهنگی و اجتماعی، ظلم و ستم حکام و فرمانروایان ، قراردادهای خائنانه در فروش سرمایه و مملکت ایران ، نفوذ بیگانگان و تصمیم گیریهای آنان برای ملت و کشور ایران و غیره در اشعار مشروطه جلوه گر می شود.بر این اساس طنزپرداز رانیزباید هنرمندی باشخصیت،شوخ طبع،منتقد،اصلاح طلب وآرمان خواه تعریف کنیم.در مقام تشبیه می توان گفت که قلم طنز نویس کارد جراحی است نه چاقوی آدم کشی. با همه تیزی وبر ندگی اش جان کاه وموذی و کشنده نیست بلکه آرام بخش و سلامت آور است .زخم های نهان را می شکافد و وبیماررا بهبود می بخشد. دراین رساله تلاش گردیده تا به جمع آوری اشعارشاعران مورد بحث که به زبان انتقاد و طنزدرباره اوضاع واحوال سیاسی ایران دردوره مشروطیت پرداخته اند، درطی شش فصل به قرارزیربپردازد. فصل اول:کلیات، دراین فصل سعی گردیده است تا با تبیین مسئله پژوهشی واهمیت آن،اهداف،پرسشهاوفرضیات تحقیق،پیشینه تحقیق وهمچنین معرفی برخی ازمنابع،اهمیت موضوع مشخص گردد. فصل دوم: دراین فصل به بررسی مفهوم طنزدرلغت واصطلاح ، هجووهزل که رابطه تنگاتنگی با طنزدارد وهمچنین تفاوت های بین آن ها وسپس به طنز در دوران قبل وبعد از مشروطیت پرداخته می شود. فصل سوم:در این فصل به بررسی زندگی ومبارزه سیا سی هفت شاعر ادیب الممالک فراهانی ، سید اشرف الدین حسینی، ایرج میرزا، عارف قزوینی ، ملک الشعرای بهار، فرخی یزدی، میرزاده عشقی پرداخته می شود. فصل چهارم:در فصل چهارم به بررسی اشعارشاعران مورد بحث ،که رنگ وبوی انتقاد و طنز درمورد شاه ،وزراء ،حاکمان ومسولین جامعه دارد پرداخته می شود. فصل پنجم:دراین فصل نیز به بررسی اشعارشاعران مورد بحث ، که رنگ وبوی انتقاد وطنزدرمورد مشروطیت ، مجلس وجمهوری خواهی دارد پرداخته می شود. فصل ششم:درفصل آخر نیز مثل فصل های پیشین به بررسی اشعار شاعران درمورد احزاب ، ادارات ، مسایل داخلی وخارجی پرداخته می شود. با توجه به مسایلی که دراشعارشاعران درطی این چند فصل آمده است، می توان به دید گا های آن ها درمورد مهم ترین مسایل آن زمان اززبان بهترین شخصیت هایی که منافع ملی ووطنی خویش را به منافع شخصی خود نفروخته اند پی برد.دیدگاهایی که به بهترین شکل ممکن یعنی طنزوانتقاد سروده شده است ومی تواند بهترین منبع درشناخت مهم ترین مسایل آن دوران یعنی مشروطیت باشد. هرچند درانجام وتهیه این رساله با حجم سنگین وفراوانی ازشعرهای شاعران مورد بحث روبروشدم که برای بیرون کشیدن شعرهایی که بوی انتقاد و طنزدرمورد حوادث تاریخی مشروطیت داشت همه آن شعرها را، ازنظربگذرانم که زمان زیادی را به جهت میان رشته ای بودن موضوع به خود اختصاص داد. اما در نهایت با یاری اساتید بزرگوارم دکتردهقان نژاد(استاد راهنما)،دکترمحمودآبادی(استاد مشاور)که افتخاردانشجویی آنها را دردوره کارشناسی وکارشناسی ارشد داشته ام وانجام این رساله را مدیون زحمات ،راهنمائیها وتوصیه های بی دریغ آنها می دانم ،این رساله را به پایان برسانم.