بررسی نشانه شناختی امضا در آثار نگارگری از دوره ایلخانی تا قاجار

نقاشی ایران در سراسر تاریخ با فرهنگهای بیگانه و سنتهای ناهمگون شرقی و غربی برخورد کرده و غالباً به نتایج جدید دست یافته است. با وجود تأثیرات خارجی گوناگون نوعی پیوستگی درونی در تحولات تاریخی نقاشی ایران تا اواخر قرن سیزدهم قابل تشخیص است. تمایل نقاش در به تصویر کشیدن دنیای آمال و تصورات خویش، نشان دهنده جهان بینی و زیباشناسی نگارگر ایرانی بر اساس ادراک انتزاعی از جهان بود. بر این اساس این پرسش مطرح می شود که این جهان بینی تا چه حد در امضای آنان نمود دارد و اصولا" امضا یا عدم امضای نگاره ها نشانه چیست. پژوهش حاضر، رویکردهای مختلف در امضای نگارگران (از دوره ایلخانان تا قاجاریه) را از منظر نشانه شناسی اجتماعی بررسی می کند و به این منظور نگاره هایی از چهار نگارگر برجسته و منحصر به فرد از چهار مکتب هنری مختلف مورد تحلیل قرار می گیرد. این بررسی با روش نشانه شناسی لایه ای صورت می گیرد که متن را حاصل عملکرد نظام های مختلف نشانه ای، که در قالب لایه های متنی مختلف تجلی می کنند، می داند. امضا به مثابه یک لایه متنی است که علاوه بر ارتباط آن با سایر لایه های متن به صورت درون رمزگانی، رابطه بینارمزگانی نیز دارد که به کل حافظه جمعی مستتر در آن رمزگان، و به کل متن های پیشین که در آن حوزه پدیدار شده اند و همینطور متونی در حوزه اجتماعی مرتبط می شود. در یک متن روابط درون متنی و روابط بینامتنی نیز مطرح است. در نگاره های ایرانی نسبت بینامتنیت بین تصویر و نوشتار اساسی است. بررسی روند نگارگری ایران نشان می دهد که امضای خالق اثر نشانگر ویژگی های اجتماعی و فرهنگی دوران او است و نیز روحیات و خلقیات هنرمند و جایگاه و مقبولیت او را نشان می دهد. به عبارتی سیر فکری حاکم بر جریان نگارگری در طول زمان درامضای نقاشان تجلی یافته است. کلیدواژه: نشانه شناسی لایه ای، نگارگران، نگاره، امضا، تصویر، نوشتار.