بررسی اصولی و فقهی مبانی و آثار تداخل و عدم تداخل اسباب و مسببات

مسئله ی تداخل و عدم تداخل اسباب و مسببات، یکی از فروعات مفهوم شرط است، در آن جا که دو یا چند جمله ی شرطیه وجود دارد و جزا در آن ها یکی است و نیز جزا قابلیت تعدد و تکثر را دارد. برخی از اصولیان قائل به عدم تداخل اسباب و مسببات هستند و دلیل ایشان این است که دو شرط، تأثیری مستقل در ایجاد جزا دارند. بنابر این جمله ی شرطیه در تعدد جزا با تعدد شرط، ظهور می یابد که به نظر می رسد این دیدگاه قابل دفاع است. اما عده ای دیگر از اصولیان، قائل به تداخل اسباب و مسببات شده اند و دلیل ایشان این است که شرط اول، تأثیر مستقل در ایجاد جزا دارد و مانعی برای به وجود آمدن جزا در شرط دوم است. بنابر این شرط، ظهور در تعدد و جزا، ظهور در وحدت دارد. سپس این دو ظهور، تعارض کرده و ساقط می شوند و نوبت به اصل عملی برائت می رسد که منجر به تداخل اسباب و مسببات می شود. بحث تداخل اسباب و مسببات، در فقه نیز کاربردهای قابل توجهی دارد که آثار و مصادیق آن، در ابواب گوناگون فقه کاملاً مشهود است و تفاوت نظر و آرای فقها در موارد و مصادیق احکام و آثار آن، به ویژه در فقه عبادات و فقه جزا آشکارتر است که در بخش سوم این رساله، مورد بررسی قرار گرفته است.