ماهیت وجود ذهنی و نقش آن در شناخت از دیدگاه بوعلی، فخررازی و ملاصدرا

چکیده: این پژوهش که با موضوع وجود ذهنی بر مدار سنجش نظرگاه های سه فیلسوف (ابن سینا، فخررازی و ملاصدرا) جهت یافته است، بر آن است تا از رهگذر این مقایسه، زوایای مسأله وجود ذهنی را در حد امکان پوشش و عیاری مطمئن جهت راستی آزمایی مشکل شناخت برای مخاطب خود به ارمغان آورد. از این روی و با همین دغدغه، رویکرد هر یک از این سه فیلسوف را در چهار مقام ماهیت، ادله، اشکال ها و ارزش شناخت واکاوی و سعی بلیغ داشتیم تا این پژوهش را به غایت قصوای خود که پوشش دادن زوایای نهان و عیان مسأله وجود ذهنی و ارزش شناخت است، نزدیک سازیم. در این میان تلاش شده اتهام عدم پرداخت ابن سینا به مسأله و تهافت کلمات فخر در این زمینه رفع گردد و با اصطیاد نظرگاه صدرا در آن و سنجش میان این سه، ابهامات مسأله برطرف شود؛ چه آنکه به این نتیجه منتهی شدیم که جناب بوعلی اول حکیمی بوده که به تفصیل اما پراکنده در این موضوع قلم زده و همو خوان این نعمت را برای آیندگان گسترانیده است. رازی نیز اول کسی بوده که با عنوان وجود ذهنی این مبحث را رسما به حلقه مباحث فلاسفه وارد نموده و هرگز خود را میان منکران وجود ذهنی ندیده است، چراکه افزون بر ارائه ماهیت، ادله و اشکالات این موضوع، به وضوح مجال تهمت انکار را نسبت به خویش از همگان ربوده است. (گرچه پژوهشگر را در جمع بندی نظر خویش به تکلف خاصی گرفتار می آورد.) صدرا نیز که با استعانت از گذشتگان و به ویژه بوعلی دست به ابتکاری بدیع در مسأله زده، کمتر مجالی برای قیل و قال دیگران گذاشته است. با این همه، مشکل مسأله شناخت به طور تمام و کمال پس از او التیام نیافته است. گفتنی است که برآیند تطبیق نظرات سه فیلسوف و اصطیاد وجوه اشتراک و افتراق آنان، کمک شایانی به فهم درست تر مقصود آنها می تواند داشته باشد. ان شاءالله. کلمات کلیدی: وجود ذهنی، شناخت، مطابقت، ابن سینا، فخررازی، ملاصدرا