شرح و بررسی بخشی از الالفیه المسعودیه سیّدمسعود هاشمی

چکیده علم نحوِ زبان عربی، یکی از علوم مهمّ اسلامی است به دلیل آن که این علم، بخش بزرگی از دستور زبان قرآن است، و قرآن هم کتاب دینی انسانهای فراوانی بر روی کره خاکی اسف. این علم، از همان سده های آغازین اسلامی، و به واسطه گسترش سریع اسلام و نیاز تازه مسلمانان از ملّتهای دیگر به فهم زبان دین تازه، رشد و توسعه و تکامل یافت و بسیار مورد توجّه علمای مسلمان، اعمّ از عرب و غیر عرب قرارگرفت؛ که یکی از ملّتهای مسلمانی که بیشترین و مهم ترین و موثّرترین خدمتها را به این علم کرد، ایرانیان بودند و این دانش جایگاه ویژه ای در میان عالمان ایرانی یافت؛ چنان که از میان آنان نحویان تأثیرگذار و مبرّزی، همچون "سیبویه" و "خلیل" ظهور کردند. خدمتهای ایرانیان به علم نحو همچنان و تا قرن حاضر هم ادامه پیدا کرد و نحویان، کتابهای زیادی، چه کوچک و چه بزرگ و چه منثور و چه منظوم، در علم نحو پدید آوردند. یکی از این آثار ـ که در واقع، ادامه کوشش صدها ساله علمای ایران در خدمت به زبان و نحو عربی است ـ کتاب "الألفیّه المسعودیّه" از سیّدمسعود هاشمی (1364ـ 1315 ش)، از عالمان و شاعران و ادبای معاصر کردستان ایران است، که از جمله آثار فراوان به جامانده از او و منظومه ای عربی است در هزار و هفتاد بیت در بحر رجز و تاکنون ناشناخته مانده و هنوز رخسار آفتاب به خود ندیده است. در پژوهش حاضر، سعی شده است که: نخست، منظومه مذکور و مولّف آن، به طور جامع معرّفی و سپس بخشی از آن شرح و تفسیر شود؛ و در جهت این هدف، چنین عمل شده است: الف) در آغاز، در مقدّمه ای، مولّف و کتاب او و روش کار وی معرّفی شده و در ادامه، به اختصار، درباره علم نحو در جهان اسلام و ایران، با ذکر مشهورترین نحویان و کتب و منظومه های نحوی و نحو در شعر فارسی سخن رفته اسف. ب) بخشی از منظومه، از روی نسخه منحصر به فرد آن که با اطّلاع ناظم استنساخ شده و به تأیید و تصحیح خود او هم رسیده است، آورده و بعد از اعراب گذاریهای لازم، لغات و مفردات غریب برخی ابیات معنی شده، و سپس، حاصل سخن بیت یا ابیات ـ یا مستقلاً و یا در ضمن بحث از موضوع ـ همراه با ذکر اقوال و منابع و گاهی شواهد موضوع، به نثر به دست داده شده و اگر مورد جدید یا سخن و ترجیحی از ناظم موجود بوده، ذکر شده و در جاهایی، سخن کتاب با کتب همانندش مقایسه شده اسف. ج ) در پایان هم، فهرست منابع شرح ارائه شده اسف. از آنجا که هدف اصلی از این پژوهش، معرّفی و شناساندنِ منظومه مزبور و جلوگیری از نابودی آن بوده، چنان که گفتیم، تنها بخشی از آن نقل و به دلایل زبانی به عربی شرح شده و از این رو، به آن قسمتهایی که از آن حذف شده، با علامت سه نقطه ( … ) اشاره شده است و باید یادآوری کرد که این منظومه، شایسته تحقیقات وسیع تر و کامل تر و درخورِ شرح و انتشار کامل به نظر می رسد.