کودکانه ها در ادب فارسی از اوّل تا حافظ

برای درک مفهوم انسان و جهان در دوره ای معیّن، مشاهده ی نگرش و رویکرد نمایندگان آن دوره به «کودک» کاملاً سودمند خواهد بود، زیرا این نگرش، دیدگاه کلّی درباره ی بسیاری از مسایل بنیادین روابط انسانی را منعکس می سازد. بی شک نقش دوران کودکی در ساختار و زوایای شخصیّت و اندیشه های دوران بزرگسالی انکارناپذیر است. نگاهی گذرا به مسیر حیات اندیشمندان و سلسله جنبانان اندیشه های بشری تا کاشفان و سیاستمداران بزرگ، اهمیّت و حسّاسیّت دوره ی کودکی را آشکارتر می سازد. بدین سبب مطالعه ی آثار ادبی و بررسی افکار و اندیشه های صاحبان آن ارزش خاصّی می یابد که می توان از ورای آن به ساختار درونی و روانی گویندگان آن پی برد و تاثیر پرورش های دوران کودکی را در روحیّات و افکار انسان ها باز شناخت. تأمّلی در سخنان شاعران و نویسندگان کشورمان همچنانکه غنای فرهنگی ایران را در برابر دیگر فرهنگ ها به رخ می کشد می تواند نقاط ضعف و قوّت آن را نیز بر نکته سنجان و پژوهشگران نمایان سازد. شایان توجّه است که پشت گرمی بعضی از شاعران و نویسندگان به اعتقادات اصیل دینی و توصیه های اسلام سبب رویکرد مثبت به کودک شده است، تا جایی که اندیشمندان و صاحب نظران مسلمان به کودک از منظر دینی و شرعی پرداخته اند و در مورد تعلیم و تربیت او توصیه ها نموده اند. علاوه بر این شرایط بسامان اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه، رابطه ی ناگسستنی با فرهنگ و طرز تفکّر افراد آن جامعه داشته است، طوریکه از برکت امنیّت و آرامش نسبی در دوره ای خاصّ، فرهنگ عمومی نیز سیر تکاملی خود را ادامه داده و کودکان اقشار مختلف جامعه نیز مورد توجّه واقع شده اند و بر عکس با درهم ریختن اوضاع سیاسی و دیگر مبانی اجتماعی و فرهنگی کودکان نیز از این حقّ و امتیاز محروم مانده اند. دقیقاً همان عاملی که در روحیّات شاعران نازک طبع فارسی نیز بی تأثیر نبوده است. دیدگاههای منفی بعضی از شاعران یا نویسندگان نسبت به فرزند دختر نیز گویا ناشی از وضعیّت آشفته ی سیاسی و اجتماعی و به تبع آن روبرو بودن با ناامنی و خطر بردگی کودکان بوده است. همچنین سفارش به تعلیم و تربیت کودک را می توان از خلال آراء مربّیان عالیقدر گذشته و شاعران و نویسندگان آن دوره باز یافت که به خوبی اصول، مبانی و اهداف تعلیم و تربیت قدیم را بر ما روشن می کند. با بررسی آثار شاعران و نویسندگان این دوره می توان به این نتیجه رسید که هرچند روان شناسی کودک به مفهوم امروزی محصول فکری دوران تاریخی و فلسفی خاصّی است اما متون ایرانیان مشحون از اشارات به کودکی و ویژگی های آن است. این اشارات بیانگر نگاه روان شناسانه ی گویندگان آن نسبت به کودک است و مطالعه ی متون ادبی پارسی می تواند اطّلاعات مفید بسیاری را در زمینه های مختلف در اختیار پژوهشگران قرار دهد.