تحلیل تطبیقی آراء حسّان بن ثابت و حطیئه در اغراض و فنون شعری

شعر جاهلی، ادبیات پرباری است که، جامعه ی آن زمان، اعتماد کاملی به آن داشت. شعرا تمام توانایی های بیانی و ادبی خویش را در برجسته کردن آثارشان، آشکار نموده و از هیچ منهج شعری فرو گذار نمی کردند. آن ها تلاش داشتند، آثارشان را نمونه ای عالی از کلام و ادب قرار دهند. شعر مخضرم همان شعری است که سراینده ی آن، هر دو زمان جاهلی و اسلام را درک نموده و مطابق شرایط خاص هر دوره، زندگی را سپری کرده است. شعر مخضرم، دارای ارزش های اسلامی و روح ایمانی است که در دل های شاعران رسوخ کرده بود. شعرای مدینه، در این زمینه گوی سبقت را از بقیه ربوده بودند. آن ها کسانی بودند که همراه و همگام پیامبر گرامی اسلام، صلی الله علیه و آله و سلّم، از دعوت اسلامی دفاع می کردند. شعر در صدر اسلام تأثیر زیادی بر دل های مردم داشت؛ چون این نوع شعر در معانی و هدف با زمان جاهلی متفاوت بود. شعر اسلامی سبک های محکم، اسلوب های جالب و تعبیر های بلیغ را در خود می دید. اسلام، عرب های مسلمان را از ورود به فنون و اغرض منحرف شعری باز داشت؛ زیرا قرآن به آن ها هشدار داده بود که از شعر در مسیر درست بهره برند. حسّان فرزند ثابت بن منذر بن حرام در سال563م. در شهر یثرب به دنیا آمد. قوم حسّان از جمله سادات یمن و از اهل ریاست بودند که بعد از خراب شدن سدّ مأرب به شمال شبه جزیره عرب کوچ کردند. شعر حسّان شعری برجسته و خود او شاعری چیره دست در اغراض و فنون شعری است. وی از جمله شعرای مخضرم است که شعر او از اهمیت زیادی برخوردار است. ابو الفرج اصفهانی، وی را از فحول شعراء می داند. «جَروَل بن أوس بن مالک، ملقّب به حطیئه، از فحول شعرای جاهلی و متقدمین آن ها و از جمله شعرای مخضرم است که در نسبش از سوی پدر، پوشیدگی و غموض وجود دارد. شاعر بر یک نسب خاص استقرار نداشت و بر مبنای مصلحت، خود را به افراد و قبایل مختلف نسبت می داد. فخر، مدح و هجاء از مهمترین اغراض و فنون شعر جاهلی به شمار می روند که شاعر جاهلی از سرودن هر یک از آن ها هدف های خاصی را دنبال می کرد. حسّان بن ثابت مانند دیگر شعرای جاهلی در بیشتر غرض های شعری وارد شد. حطیئه نیز شاعری چیره دست در همه ی فنون شعری است. حسّان و حطیئه از فخر گویان، مداحان و هجو گویان شهیر زمان جاهلی و اسلامی هستند. در بخش اول به بررسی کلیات، شامل: ادبیات مخضرم، زندگی نامه ی حسّان و حطیئه، جایگاه ادبی و اخلاق دو شاعر، پرداخته شده است. تحلیل دیدگاه های سیاسی و عقیدتی و میزان تاثیرپذیری از اسلام، فصل اول از بخش دوم را تشکیل می دهد و فصل دوم آن، به تحلیل فخر و تبیین ابعاد آن در آثار دو شاعر اختصاص دارد. بخش سوم که مهمترین نقطه ی تحلیل تطبیقی دو شاعر است، شامل دو فصل است که در فصل اول به تحلیل مدایح و در فصل دوم به تحلیل هجویات این دو شاعر، پرداخته و مبانی مدح و هجو و تاثیر گذاری اجتماعی آن، مورد بررسی قرار گرفته است.