مطالعه قدرت و قابلیت انبارداری بذر در سویا: تاثیرشرایط محیطی، اهمیت در واکنش به تنش و ارتباط با سبز در مزرعه و عملکرد

شرایط محیطی در طی نمو، رسیدگی و حتی در طی دوره ی پس از برداشت بذور سویا می تواند روی جوانه زنی و قدرت بذور حاصله تاثیر بگذارد و گستره وسیعی از عوامل از جمله: شرایط آب و هوائی منطقه (بارش، دما، رطوبت نسبی و..)، انواع تنش ها، تغذیه و سایر را در بر می گیرد. برای پی بردن به تاثیر شرایط محیطی محل تشکیل بذر روی قدرت بذور حاصله، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی(طرح آشیانه ای) در آزمایشگاه بذر دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با 14 محموله بذری داخل رقم شامل: دی پی ایکس(گرگان، گنبد، علی آباد، آزاد شهر و کردکوی)، سحر (گرگان، گنبد، ساری، بابلسر،کردکوی و علی آباد)، ویلیامز (اردبیل و گنبد) و هیل (ساری) جمع آوری شده از نواحی مختلف ایران، باجرا در آمد. برای شناخت اختلاف توده های بذری از نظر قدرت بذر در ابتدا آزمون های رشد گیاهچه، جوانه زنی استاندارد و در مرحله بعد آزمون تسریع پیری انجام شد و بدنبال آن آزمون رشد گیاهچه و جوانه زنی نیز روی بذور زوال یافته اجرا گردید. نتایج نشان داد که شرایط محیطی به شکل معنی داری سبب ایجاد قدرت های مختلف بذر در محموله های بذری داخل هر رقم شده است. از بین 5 محموله رقم دی پی ایکس، محموله گرگان و کردکوی به ترتیب بیشترین وکمترین قدرت بذر را از خود نشان دادند. محموله بابلسر و ساری از رقم سحر نیز بهتر از سایرین عمل کردند و محموله کردکوی با هدایت الکتریکی 46/26 میکرو زیمنس بر سانتی متر از کمترین بنیه بذر در بین محموله های رقم سحر برخوردار بود. دربین محموله های رقم ویلیامز نیز بالاترین درصد جوانه زنی و کمترین نشت الکترولیت را محموله اردبیل از خود بروز داد. همبستگی منفی معنی داری نیز بین نتایج آزمون هدایت الکتریکی با آزمون رشد گیاهچه و درصد گیاهچه نرمال بدست آمد و هر دوآزمون بخوبی تفاوت محموله های بذری از نظر قدرت بذر را نمایان ساختند. بنابراین نظر به نقش بارز محیط در شکل گیری درجات مختلف قدرت بذور در داخل یک رقم مشابه، در تعیین منطقه مناسب برای تولید بذر با قدرت بالا، اطلاع تولید کنندگان بذر از شرایط آب و هوائی، تغذیه ای و غیره بسیار مهم خواهد بود. از آنجا که تاثیر قدرت بذر بر استقرار گیاهچه به صورت مستقیم از طریق تاثیر روی سرعت و درصد سبز شدن و روی عملکرد به صورت غیر مستقیم نهایتا از طریق کاهش تراکم (تعداد بوته در واحد سطح) تاثیر خواهد داشت. از این رو، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در دو تاریخ کاشت (30 اردیبهشت و 10 تیر) در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی (طرح آشیانه ای) در 4 تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل 9 محموله داخل رقم با درجات محتلف قدرت بذر شامل ارقام: dpx (گنبد، گرگان)، هیل (ساری)، سحر (ساری، بابلسر، گنبد و گرگان) و ویلیامز (گنبد و اردبیل) بودند. پس از کشت، درصد و سرعت سبز شدن و سایر پارامترهای d10 ، d90 و gu نیزمحاسبه شدند. فنولوژی کلیه مراحل رشد نیز به تفکیک برای هر محموله داخل رقم ثبت شد. همچنین در مرحله برداشت، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد شاخه های زایا، وزن خشک کل، شاخص برداشت و عملکرد دانه براساس برداشت مساحتی معادل 1 مترمربع از وسط هر کرت محاسبه شدند. نتایج نشان داد محموله های بذر داخل هر رقم تفاوت های معنی داری از نظر سرعت و درصد سبز شدن در مزرعه باهم داشتند و این تفاوت ناشی از اختلاف در بنیه بذر آن ها بود. رابطه مستقیم و معنی داری نیز بین وزن خشک گیاهچه و تعداد گیاهچه نرمال با درصد و سرعت سبز شدن در مزرعه در بین همه محموله های بذری بدست آمد. رابطه بین هدایت الکتریکی با درصد و سرعت سبز شدن در مزرعه نیز معکوس و معنی دار شد. محموله های با قدرت بالا نیز لزوما عملکرد بالاتری تولید نکردند و رابطه قدرت بذر با عملکرد و ماده خشک کل نیز معنی دار نشد. بنابراین تکیه بر نتایج آزمون های قدرت بذر برای پیش بینی عملکرد رضایت بخش نخواهد بود، اما می توان به نتایج این آزمون ها در پیش بینی درصد و سرعت سبز شدن بذور در شرایط مزرعه ای جهت دستیابی به یک تراکم مطلوب و نهایتا عملکرد بالا اعتبار نمود. تاثیر قدرت بذر روی کارائی زارعی بذر به نوع تنش های محیطی مجود در طی دوره جوانه زنی و استقرار گیاهچه بستگی دارد. بر این اساس آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در گلخانه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با دو فاکتور سطوح زوال در 5 سطح (0، 12، 24، 36 و 48 ساعت) و 7 تیمار محیطی شامل: خشکی (4- و 9- بار)، شوری (6 و 12 دسی زیمنس بر متر) ، عمق کاشت (3 و 7 سانتی متر) و شاهد (بدون تنش) در 3 تکرار اجرا شد. نمونه برداری سطح برگ، وزن خشک برگ، تعداد برگ، ارتفاع و وزن خشک گیاه در فواصل زمانی 21 و 55 روز پس از کشت انجام شد و آنالیز رشد نیز صورت گرفت. نتایج نشان داد که درصد و سرعت سبز شدن با افزایش دوره زوال بذر به طور معنی داری کاهش پیدا کرد. دسته بندی فاکتورهای محیطی موثر بر درصد سبز شدن به ترتیب عبارت بودند از: شوری (12 دسی زیمنس بر متر)، خشکی (9- بار)، شوری (6 دسی زیمنس بر متر)، عمق کشت 7 سانتی متر و خشکی (4- بار). زوال بذر نیز به شکل معنی داری سبب کاهش تعداد و سطح برگ و وزن خشک گیاهچه در هر دو برداشت شد. دسته بندی عوامل محیطی موثر بر سطح برگ و وزن خشک بوته نیز شامل: شوری (12 دسی زیمنس بر متر)، شوری (6 دسی زیمنس بر متر)، خشکی (9- بار)، خشکی (4- بار)، عمق کشت 7 سانتی متر(فقط روی وزن خشک بوته) بودند. همچنین اثر زوال و تنش های محیطی بر سرعت رشد نسبی (rgr)، سرعت جذب خالص (nar)، نسبت سطح برگ (lar) و سطح مخصوص برگ (sla) در هر دو دوره رشد معنی دای بود و زوال بطور معنی داری سبب کاهش این مولفه ها شد. در کل می توان گفت که اثر تنش های محیطی بر صفات مختلف متفاوت است و این تاثیر در تقابل با کیفیت بذر از جمله سطح زوال آن قرار می گیرد. جوانه زنی بذور سویا در طی انبارداری با سرعت بالایی نسبت به بذر سایر گیاهان کاهش پیدا می کند. بنابراین کمی کردن روابط بین شرایط انبار و قابلیت حیات بذر به تولید کنندگان بذر کمک می کند تا بتوانند توان حیات بذرها را با ویژگی های انبار موجود پپش بینی کنند. از این رو این تحقیق برای تعیین ضرائب قابلیت حیات در دو ر قم سویا (سحر و دی پی ایکس) با 5 سطح رطوبتی (5/7، 9، 12،15 و 18 درصد) و 6 دما (25، 30، 35، 40، 45 و 50 درجه سانتیگراد) در آزمایشگاه بذر دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان باجرا درآمد. بذور از محتوی رطوبتی اولیه (87/7 درصد) با اضافه نمودن آب به فویل های آلومینیومی محتوی بذر و یا با خشک کردن در سیلیکاژل (هر دو روش در دمای 20 درجه سانتیگراد) به سطوح رطوبتی مورد نظر رسیدند و سپس در معرض تیمارهای دمایی در دستگاه انکوباتور قرار گرفتند. نمونه برداری از هر تیمار دمایی- رطوبتی در فواصل زمانی مشخص صورت گرفت. منحنی های تعادل هیگروسکوپیک نیز با استفاده از محلولهای نمکی مختلف رسم شدند. ضرایب قابلیت حیات برای دو رقم دی پی ایکس و سحر به ترتیب عبارت بودند از: ke=5.0833, 6.619 cw=1.636, 1.762; ch=0.0076, 0.0365 ;cq=0.00059, 0.00029;. بیشتر تنوع مشاهده شده بین دور قم مربوط به ضرایب رطوبتی ke و cwبود (سطح 5 درصد). دو رقم از نظر ضرایب دمائی cht و cq با هم دارای اختلاف معنی داری نبودند. ضرائب تعیین شده برای سویا در این تحقیق با ضرائب بدست آمده برای همین گیاه توسط سایر محققان متفاوت بود. این مسئله گویای اختلاف ارقام در واکنش به تغییر شرایط محیطی در طی دوره انبارداری است و در نتیجه برای استفاده از این معادله باید از ضرایب خاص هر رقم استفاده کرد.