چرایی جنگ ها در شاهنامه ی فردوسی

شاهنامه مهم ترین و ارزشمندترین متن حماسی ملی ما ایرانیان است. حماسه ای که جدّی ترین درون مایه اش به شکل «جنگ و نبرد» جلوه کرده است. بررسی و تحلیل چرایی این جنگ ها هم می تواند در شناخت شاهنامه به مخاطب یاری برساند و معرّف شاهنامه گردد و هم می تواند در شناختن و شناساندن بخش مهمی از فرهنگ ایران باستان نقش مهمی داشته باشد. بر این بنیاد بررسی و تحلیل چرایی نبردهای شاهنامه به ویژه جنگ های بزرگ ایرانیان با دشمنان خویش با توجه به دلایلی که در خود داستان ها روایت گشته یا چرایی هایی که بیرون از داستان، یعنی در داستان قبل نمود پیدا کرده است، موضوع این پژوهش بوده است. بنابراین پژوهش گر بیش از آن که در آثار و منابع بیرونی (غیر از شاهنامه) برای دستیابی به چرایی جنگ ها تأمل کند، به خود متن شاهنامه توجه کرده است. جنگ های شاهنامه که به گونه ای روایت تاریخ فشرده ی ایران باستان است، چرایی هایی دارد که یکی از دلایل مهم آن ها، در فرهنگ ویژه ی ایرانیان نهفته است؛ زیرا آنان نبرد با بدی را سرلوحه ی زندگی خود می-دانستند. نبردهایی که اغلب حالت دفاعی داشته اند و بیش تر به سبب کین خواهی از دشمنان بوده است و کم تر به جهت قدرت و سلطه بر سرزمین های دیگر نمایان شده است. از سوی دیگر، موقعیت جغرافیایی سرزمین ایران یکی از دلایل هجوم دشمنان به این مرز و بوم بوده است (مانند نبردهای ایرانیان و تورانیان). البته برخی نبردها که در شاهنامه تحلیل شده است روایتی از افزون خواهی و قدرت طلبی را به نمایش می-گذارد. امّا در ژرفای همین نبردها باز می توان چرایی نبرد نیروهای خوبی و بدی را از نظر دور نداشت. اغلب جنگ ها در شاهنامه ی فردوسی چرایی های ملی و والا دارند و انگیزه ها و چرایی های مادی کم تر مدار و محور جنگ های ایرانیان با دشمنان قرار گرفته است به گونه ای که همین مسأله، پهلوانان و ایرانیان را بر آن می دارد که برای دست یابی و رسیدن به انگیزه های برتر ملی با جان و دل بکوشند.