بررسی تطبیقی تلازم حق و تکلیف در حقوق بین الملل بشر و حقوق اسلامی

از جمله مباحثی که در جهان کنونی آن را مطرح می کنند، مسأله حق و تکلیف و نسبت بین آن دو است، بدین معنا که آیا انسان حق دارد و محق است یا مکلف است و دارای تکلیف و یا اینکه آدمی هم حق دارد و هم مکلف است و یا اینکه آن دو هیچ ارتباطی با هم ندارند و به صورت مستقل موجودند؟ هر یک از این سوالات و شبهات پاسخی منطقی می طلبد و لازم است با برهان محک بخورد تا حقانیت یا بطلان آنها روشن گردد. از جمله مسائلی که در این میان مطرح می شود، این است که در دین اسلام، بیش از آنکه از حقوق مردم سخن گفته شود مسئولیت و تکالیف آنها یادآوری شده است. یا اینکه بر عکس نظام حقوقی اسلام، در سرتاسر اعلامیه جهانی حقوق بشر، سخن از حقوق و آزادی ها در میان است و به تکالیف و وظیفه ها چندان اعتنایی نشده است. بنابراین، ظاهراً نمی توان گفت، حق با تکلیف تلازم دارد، زیرا در آن صورت باید در کنار «تکالیف» از «حقوق» و بالعکس در کنار «حقوق» از «تکالبف» سخن گفته می شد، در حالیکه چنین نیست. البته در مقابل این شبهات پاسخ داده شده، که تمام تکالیف اسلامی برای انسان است نه «بر انسان» که با حقوق او در تعارض باشد، به علاوه اینکه، باید و نباید های دین تنها راه استیفاء و تأمین حقوق فرد و جامعه اند. اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز با وجود اینکه از حقوق و آزادی ها گفته، اما تلویحاً باید ها و نباید ها و به عبارتی «تکالیف» را نیز مطرح نموده است. لذا باید گفت: حق و تکلیف لازم و ملزوم یکدیگرند، به طوریکه با اثبات هر حقی برای شخص، تکلیفی نیز متناسب با آن حق برای دیگری خلق می شود، در ضمن اینکه همان شخصِ محق هم تکالیفی دارد، یعنی چنین نیست که در روابط بین انسانها شخص فقط محق بوده و تکالیفی نداشته باشد.