بررسی وضعیت اصلاحات ارضی در شهرستان بیرجند در عصر پهلوی دوم(روند و پیامدها)

برنامه ی اصلاحات ارضی یکی از رخدادهای مهم عصر پهلوی دوم است، که در سال 1340ه.ش به اجرا درآمد و منجر به وقوع پیامدهایی در عرصه ی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در ایران شد. موضوع پایان نامه حاضر به بررسی روند و پیامدهای این رخداد در بیرجند اختصاص دارد. این پایان نامه از سه فصل تشکیل شده است. فصل اول درباره ی کلیات پایان نامه که شامل بیان مسئله، سوال و فرضیه، هدف، اهمیت تحقیق و نقد وبررسی منابع می باشد. در فصل دوم روند و پیامدهای اصلاحات ارضی در ایران بیان شده است و در فصل سوم نیز روند و پیامدهای این رخداد در بیرجند بررسی شده است. اصلاحات ارضی در سه مرحله در سراسر کشور از جمله شهرستان بیرجند اجرا شد. اجرای این برنامه به مدت 10 سال به طول انجامید. اجرای مراحل اصلاحات ارضی در بیرجند به صورت محدود و پراکنده بود و روستاهای زیادی را در برنگرفت. در مرحله ی اول تعدادی از مالکان بیرجند که املاک آن ها از شش دانگ بیشتر بود اراضیشان مشمول اصلاحات ارضی شد و آن ها مقداری از اراضی خود را به دولت واگذار کردند. با اجرای مرحله دوم اصلاحات ارضی در بیرجند مالکان از میان 5 بند الحاقی به قانون اصلاحات ارضی بیشتر بند اجاره و تشکیل واحدهای سهامی زراعی را انتخاب کردند و در این مرحله انتخاب بند دوم یعنی فروش اراضی به کشاورزان کمتر بود. در نتیجه مقدار زمینی که به کشاورزان فروخته شد بسیار کم بود. مرحله سوم اصلاحات ارضی را که در نتیجه نارضایتی کشاورزان از بند اجاره داری مرحله دوم، به اجرا گذاشتند، در بیرجند نیز اجرا شد. در این مرحله تمامی اراضیی که در مرحله دوم به کشاورزان اجاره داده شده بود به آن ها فروخته شد و چون در مرحله دوم بیشتر اراضی وقفی اجاره داده شده بود، در نتیجه در این مرحله بیشتر اراضی وقفی و تعداد کمی از اراضی مالکان فروخته شد. اجرای این برنامه یک سلسله پیامدهایی در زمینه ی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در منطقه به دنبال داشت. از جمله این پیامدها می توان به نابرابری اقتصادی در نتیجه ی توزیع نابرابر زمین و عدم افزایش درآمد کشاورزی زارعان، کاهش نقش کشاورزی در اقتصاد منطقه، کاهش جمعیت روستایی در نتیجه ی مهاجرت شمار زیادی از روستاییان به شهرها و تغییرات اساسی در بعد ارزشی جامعه روستایی بیرجند و افزایش قدرت و نفوذ حکومت مرکزی در روستاها و در نهایت افزایش تابعیت مردم از حکومت مرکزی و مانند آن ها اشاره کرد. بررسی روند اصلاحات ارضی و پیامدهای آن در شهرستان بیرجند موضوع این پایان نامه می باشد. تألیف این پایان نامه براساس روش تحقیق تاریخی و بر مبنای ترکیبی از روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. روش گردآوری داده ها در این پژوهش کتابخانه ای و میدانی بوده است و علاوه بر کتاب ها و مقالات اسناد متعددی در ارتباط با موضوع مورد مطالعه باز خوانی و تحلیل شده است اصلاحات ارضی یکی از رخدادهای مهم مربوط به دوره ی پهلوی دوم می باشد، که با هدف ایجاد تغییر در نظام کشاورزی ایران، که مهم ترین مشخصه ی آن وجود مناسبات ارباب- رعیتی میان مالکان غایب از روستا و زارعان سهم بر بود، به اجرا درآمد و به دنبال آن تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خاصی به وقوع پیوست. از جمله می توان به نابرابری در توزیع زمین ، درآمد و سطح زندگی دهقانان و هم چنین به نابرابری های سیاسی و اجتماعی اشاره کرد. اگرچه قانون اصلاحات ارضی موفق به کاهش نفوذ و قدرت مالکان نشد، اما سلطه ی آنان را درهم شکست و قدرتشان را به حکومت مرکزی منتقل کرد. مهم ترین نتیجه سیاسی اصلاحات ارضی افزایش نفوذ حکومت مرکزی در روستاها بود. برنامه اصلاحات ارضی در سه مرحله در سراسر کشور اجرا شد. مرحله ی اول، شامل تقسیم اراضی بزرگ مالکان بود. مرحله ی دوم اصلاحات ارضی با هدف حفظ نظام سهم بری بدون تغییر در نظام زمین داری در سال 1344ه.ش به اجرا درآمد، در این مرحله از تقسیم اراضی مالکان تا حدی جلوگیری می کردند و بیشتر به دنبال اجاره دادن اراضی بودند. این امر موجب نارضایتی و خصومت کشاورزان نسبت به مالکان و حکومت مرکزی گردید، که آنان را مجبور نمود برای حفظ موقعیتشان در نگرش خود نسبت به کشاورزان تجدید نظر نمایند، این گونه بود که مرحله ی سوم اصلاحات ارضی را اجرا نمودند و به مستأجران اجازه دادند که زمین های اجاره ای خود را از مالکان خریداری کنند و یا مالکان به تقسیم زمین براساس بهره ی مالکانه میان خود و کشاورزان بپردازند.