بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی و ساخت اجتماعی_ فضایی شهر(نمونه موردی : شهر تایباد)

چکیده افزایش روز افزون جمعیت شهری ورشد شتابان شهرنشینی در ایران در نیم قرن اخیر پیامدهای فیزیکی واجتماعی در شهرها را بدنبال داشته است که از مهمترین آنها می توان به توسعه فیزیکی افقی بی رویه شهرها در اراضی کشاورزی پیرامون، ساخت مساکن غیر رسمی وشکل گیری مناطق حاشیه نشین، رشد مشاغل غیر رسمی وتحرک فضایی وجدایی گزینی اجتماعی در داخل شهرها اشاره کرد.امروزه کنترل وهدایت توسعه شهرها و کاهش اثرات نامطلوب آن، یکی از اهداف مدیریت و برنامه ریزی شهری محسوب می گردد.در این راستا نخستین گام بررسی روند توسعه فیزیکی و تحولات اجتماعی شهر در گذشته می باشد تا از این طریق بتوان به پیش بینی روند رشد در آینده و ارائه راهکار جهت توسعه کنترل شده و نظام مند شهر نایل آمد. تایباد یکی از شهرهای کوچک واقع در مرز شرقی کشور می باشد. این شهر در نیم قرن اخیر تحت تاثیر افزایش طبیعی جمعیت و مهاجرت های روستایی شهری و نیز مهاجرت افاغنه، از رشد چشمگیری در بعضی دوره ها برخوردار بوده است، به طوریکه جمعیت این شهر از 5983 نفر در سال 1345 به تعداد 52280 نفر در سال 1390 رسیده است. هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر توسعه فیزیکی و ساخت اجتماعی _ فضایی شهر تایباد در نیم قرن اخیر می باشد. روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی بوده و اطلاعات مورد نیاز به دو روش اسنادی و میدانی گردآوری شده است . نتایج این تحقیق نشان می دهد در چند دهه اخیر علاوه بر افزایش طبیعی جمعیت و مهاجرت های داخلی و خارجی، سیاست های واگذاری اراضی شهری به اقشار مختلف (عمدتا کارمندان دولت) نقش مهمی در الگو و جهت توسعه فیزیکی شهر داشته است. علاوه بر این توسعه شهر به صورت غیر رسمی در باغات و اراضی کشاورزی واقع در سمت غرب شهر، ضمن از بین رفتن این اراضی باعث شکل گیری مناطق حاشیه ای شده است. برخلاف اکثر شهرهای قدیمی ایران که با توسعه فیزیکی شهر و ایجاد مناطق نوساز، اقشار پردرآمد و متوسط بخش مرکزی شهرها را به تدریج رها کرده و به مناطق نوساز نقل مکان کرده اند و جای آنها را طبقات کم درآمد شهری و مهاجرین روستایی گرفته اند، تحرک فضایی و جدایی گزینی اجتماعی در شهر تایباد عمدتا تحت تاثیر سیاست واگذاری زمین شهری کارمندان دولت بوده است و اقشار پردرآمد ساکن در بافت قدیمی شهر کمتر این بافت را رها کرده، بلکه به تدریج اقدام به نوسازی مساکن فرسوده خود می نمایند.